November, 2019

महर्जन रत्न काठमाडौं उपत्यकाको सभ्यता नदीमा आधारित  सभ्यता हो। यहाँको मूल नदीमा बागमती, विष्णुमति लगायतका नदीहरु पर्दछन् । यिनै नदीहरुका किनारमा विकास भएको कृषि सभ्यता नैं सम्पन्न नेपालमण्डलको नेवा: सभ्यताको रुपमा बिकशित भएको तथ्य स्पष्ट छ।  काठमाडौं उपत्यकाका सबै ठाउँ , नदीनालाको आफ्नै मौलिक नाम रहेका छन् । उपत्यकाको मूल नदीमध्ये एक रहेको बागमती नदीको नाम किरातकालमा तेङ्खु रहेको देखिन्छ । बि.सं ७५२ को शिवदेव(द्वितीय)को काठमाडौंको लगन टोलको अभिलेखमा लगनको सिमाना उल्लेख गरेर  संस्कृतमा यस्तो  लेखिएको छ : “दक्षिणतश्च तेङ्खु: पश्चमेनापि तेङ्खु: उत्तरस्यामपि चिशिमण्डातिल्मक..” ” दक्षिणतिर तेङ्खु पश्चिमतिर पनि तेङ्खु

विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत चाँगुनारायण मन्दिर परिसरबाट चोरी भएको मूर्ति झन्डै एक हजार वर्ष पुरानो भएको बताइएको छ। त्रिभुवन विश्वविद्यालयको संस्कृति विभागका प्राध्यापक मुकुन्दराज अर्यालका अनुसार उक्त मूर्ति लिच्छवि कालको अन्त्यतिर वा मध्यकालको सुरुवाततिरको हो। उनले यसलाई १० औँदेखि ११ औँ शताब्दीको बताएका छन्। ‘लक्ष्मीनारायणको मूर्ति कम्तीमा पनि एक हजार वर्ष पुरानो हो,’ उनी भन्छन्, ‘यो जयस्थिति मल्लभन्दा पुरानो अर्थात् पूर्व मध्यकालको त निश्चितै हो।’ लिच्छविकालको अन्त्य र मल्लकालको उदयलाई नेपालको इतिहासमा अन्धकार युग मानिन्छ। झन्डै आठौँ वा नवौँ शताब्दीदेखि १३ औँ शताब्दीसम्म ऐतिहासिक दस्तावेजका कमीले गर्दा यसलाई अन्धकार युग