मञ्जुश्री सु खः ?

मञ्जुश्रीबारे विद्वान्पिनिगु थीथी धापू दु । इतिहासकार भुवनलाल प्रधानया धापूकथं मञ्जुश्री त्रेता युगय् नेपालय् वःम्ह बोधिसत्व मखु, चिनीया नं मखु, अलौकिक शक्ति दुम्ह द्यः नं मखु । ई.सं.या न्हापांगु शदीया दुने जन्म जूम्ह भारतया छम्ह साधारण भिक्षु खः ।    
उप-प्रा. वज्रमुनि वज्राचार्य
मूति :-
मञ्जुश्री ऐतिहासिक पात्र मखु । बुद्धधर्मदुने स्वगू सम्प्रदायमध्ये महायानया विकास नापनाप सृजना जूम्ह आध्यात्मिक काल्पनिक पात्र खः । गुम्हेसित बुद्धधर्मय् ला, हि, क्वँय्‌या पात्र मखुसे ज्ञानकायया रुपय् कयातःगु खः । त्रिकालया फुक्क बुद्धपिनिगु नुगलय् दैम्ह ज्ञानमूर्ति खः । मञ्जुश्रीयात आदिबुद्ध नं धाइ । दकले न्हापां पिज्वःगु सःया उद्घोष याःम्ह, आखःया जन्मदाता वागीश्वरया रुपय्, धर्मया वीजारोपण याःम्ह धर्मधातुया रुपय् अर्थात् फुक्क ज्ञानया खानी वा स्रोत गुगु फुक्क बुद्ध बोधिसत्वपिनिगु आधारतत्व पंचज्ञान हे मञ्जुश्री खः । मञ्जुश्री हे स्वयम्भू खः ।)
मञ्जुश्री पर्वतय् ब्वनायंगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । अथे हे मञ्जुश्रीं ब्वनाहःपिं वरदा व मोक्षदा च्वंगु थाय् धिनाच्व व फुलंच्वयात नं सांस्कृतिक थाय् दयेका: मेलाकथं वनेगु यानाः वयाच्वंगु दु ।
मञ्जुश्रीया धारणा
मञ्जुश्रीबारे विद्वानपिनिगु थीथी धापू दु । इतिहासकार भुवनलाल प्रधानया धापूकथं मञ्जुश्री त्रेता युगय् नेपालय् वःम्ह बोधिसत्व मखु, चिनीया नं मखु, अलौकिक शक्ति दुम्ह द्यः नं मखु । ई.सं.या न्हापांगु शदीया दुने जन्म जूम्ह भारतया छम्ह साधारण भिक्षु खः । निगूगु शदीइ मञ्जुश्री महायान सम्प्रदायया गुरु जुल । निगूगु शदीइ महायान दर्शनया प्रवर्तक भिक्षु नार्गाजुन मञ्जुश्रीया शिष्य खः । मञ्जुश्रीया पालय् महायान बुद्धधर्मया प्रचार प्रसार जुल । मञ्जुश्री खुसिया सिथंसिथं नेपाल व चीनया सीमाना हिमाल पर्वत शिखर थ्यन । तज्जागु खुसि मछ्यूसे गबलें नेपाः गबलें तिब्वतया लागा जुयाः पश्चिमया पूर्व १ नम्बर तातोपानी थ्यंकल । अनं वयेगु  झ्वलय् ल्हासापाकु ससुमाजु जुयाः नेपाः वल । थुकियात हे न्हापायापिं भौगोलिक ज्ञान मदुपिन्सं मञ्जुश्रीयात चीनपाखें वःगु धैगु विश्वास थनाः बिल । नेपाःदुने महायान प्रचार याःम्ह न्हापांम्ह गुरु मञ्जुश्री खः । चिनीया सरकारं आःतक मञ्जुश्रीयात चीनीया खः धैगु दाबी याःगु मदुनि । चीनय् मञ्जुश्रीया मूर्ति पाँचौं शदी दयेकुगु खः । मञ्जुश्री चिनीया नां मखु, न त मञ्जुश्री नं त्वःता वंम्ह धर्माकर हे चिनीया नां खः । मेमेपिं चिनीया यात्रीपिनिगु नां धाःसा गथेखः अथे हे जुइगु मञ्जुश्रीया नां जक चिनीया जूसां संस्कृतं ह्यूगु पक्का नं खइमखु । थ्व गलत प्रचार खः (प्रधान, ११३१ःभूमिका) ।
हडसनं थःगु च्वसइ दक न्हापां चीनं मञ्जुश्री नेपाः वयाः नेपाःगाःया लः पितछ्वय् धुंकाः चीनपाखें हे चीनिया राजकुमार धर्माकर व अनया प्रजापिं ब्वनाः मञ्जुपतन शहर दयेेेका:     शासन न्ह्याकल । उगु इलय् थनया भाषा चीनिया खः (हडसन, १११९ः१०–१५) धकाः न्ह्यथनातःगु दुसा एसेज अन दि लाग्वेज…. सफुतिइ मञ्जुघोष, मञ्जुश्री, मञ्जुनाथ चीन देशं वयाः नेपालय् च्वंवःगु खः । लः जायाच्वंगु थाय्‌यात पितछ्वयाः चैत्य दयेेेका: धर्माकरयात जुजु दयेेेकुगु खः । तर वय्कलं नेपालय् भारतया मनूत वयाः च्वंवःगुयात बः बियातःगु दु । नेपालया बुद्धधर्म भारतं वःगु खः । वयां लिपा तिब्वत व चीन वंगु खः । नेपाःया महायान बौद्ध ग्रन्थत फुक्क धैथें संस्कृत भाषां च्वयातःगु खः । वयकलं मञ्जुश्रीं लः पितछ्वयाः बस्ती दय्कूगु खँय् थःगु शंका न्ह्यथनादीगु खनेदु (हडसन, १९७१ः६२) ।
यज्ञमानपतिया चर्यागीत च्वसुइ मञ्जश्रीया ईब्यः शाक्यमुनि तथागत स्वया खुसःदं लिपा धकाः कालचक्रतन्त्र निर्माणकालया खँ च्वय्गु झ्वलय् च्वयातःगु दु । थुकथं ई.सं. ५७ पाखे मञ्जुश्रीया ईब्यः जूगु न्ह्यथना भुवनलालया धापू नाप ज्वःलाकूगु खनेदु (वज्राचार्य, १११९ः२०३) ।
मञ्जुश्री मूलकल्पय् मञ्जुश्रीयात गौतम बुद्धया चेलाया रुपय् न्ह्यथनातःगु दु । उकिं महायानी ग्रन्थय् धयातःगु मञ्जुश्रीया प्रसंग क्वातु मजू । मञ्जुश्री बोधिसत्वया सृजना महायान विचारधाराअन्तर्गत ध्यानीबुद्ध, बोधिसत्वया कल्पना न्हापांगु शदीनिसें प्यगूगु शदीया दुने जूगु खः । त्रेतायुगया मञ्जुश्री बोधिसत्वपाखें बुद्धधर्मया प्रचार जूगु धैगु धार्मिक भावनाजक खः । थ्वहे झ्वलय् रिस डाभिड्सया तर्ककथं शाक्यमुनि बुद्धया परिनिर्वाणया ४५० दँ लिपा भारतया भिक्षु गुम्हेसिनं सद्धर्मपुण्डरीक सफू च्वल । उम्ह भिक्षु लिपा महायान बुद्धधर्मया प्रचार याःगुलिं बोधिसत्वया रुपय् नेपालय् थाय् ब्यूगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । उम्ह हे भिक्षुया मूति चीनया उताइसाङ्गय् तय्धुंकाः नेपाःया जुजु नरेन्द्रदेवया पालय् नेपाल वःपिं चिनीया तीर्थयात्रीपिन्सं जुजुयात मञ्जुश्रीया मूर्ति उपहार ब्यूगु, अथे हे उगु हे इलय् नेपाःया विहारयात नं ब्यूगु खः । उम्ह हे मञ्जुश्री इत्सीङ्ग (ई.सं. ६७१–७३०) लिपा चीनया पंचशीर्ष पर्वतयाम्ह धकाः प्रचार जूगु खः । मञ्जुश्रीयात अलौकीक ब्यक्तिया रुपय् बोधिसत्व ब्वय्गु जूवंगु खः । गथे मैत्रीयनाथयात मैत्रीयबुद्धया रुपय्, दीपंकर श्रीज्ञानयात दीपंकरबुद्धया रुपय् ब्वःथें उम्ह हे भिक्षुयात मञ्जुश्री बोधिसत्व, चीनदेसं वःम्ह धकाः महिमा ब्वय्त घटना स्वाःगु जक खः धकाः ऐतिहासिक पात्रयात अलौकिक पात्रकथं कल्पना यानाः लिपा सत्यथें जूवंगु खः । आठौं शदी वयाः नेपाःया बौद्ध विद्घान्पिं बज्रवोधि, अमोघवज्र, प्रज्ञापिं मञ्जुश्री दर्शन याय्त चीन वंगु खः गुकिं आठौं शदी हे उताईसाङ्ग मञ्जुश्रीया जन्मस्थलकथं चर्चित जूगु खः (प्रधान, २०५४ः९०) ।
स्वयम्भूपुराणय् न्ह्यथनातःकथं विक्रमशील महाविहारया गुरु धर्मश्रीमित्रं अ आ इ ई… झिंनिगः आखःया अर्थ कनेमफुगुलिं गुरु मञ्जुश्रीयाके न्यनेगु लागि चीन वनेत वःगु इलय् नेपालय् नापलानाः उकिया अर्थ कनाः छ्वःगु न्ह्यथनातःगु दु । थ्व ई धैगु विक्रमशील महाविहार दुगु इलय्या खँ जुगुलिं नवौं शदीया खँ जुल । उगु धारणाकथं मञ्जुश्री नवौं शदीयाम्ह जुल ।
नेपाःया पुराणय् थें हे गोश्रृंग ब्याकरण दु । लखं जायाच्वंगु खोटान उपत्यका भूमिइ शाक्यमुनि बुद्ध वयाः भविष्यवाणी याःगु, बुद्ध सारीपुत्र व वैश्रवणयात उगु लः पितछ्वय्गु उजं ब्यूगु, उजंकथं भिक्षुपिन्सं भालाया ग्वहालिं पश्चिमपट्टि ब्यवस्था यानाः दह दय्कूगु नापं उगु दहया प्राणीपिन्त उत्तरपाखें सो रिसन पो पहाडय् तल । लिपा उगु थासय् चैत्य खनेदत । उगु हे थासय् मञ्जुश्री वयाः आशिर्वाद ब्यूगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । उकिं मञ्जुश्री चीनय् न्हापांनिसें नांजाः धैगु सीदु (वग, १९४८ः३३३–३३९) ।
दि संस्कृत बुद्धिष्ट लिट्रेचर अफ नेपालय् न्ह्यथनातःकथं अनुपस्तुट छन्दय् च्यागू अध्याय, पाँचहजार श्लोकया स्वयम्भू पुराणया च्वमि मञ्जुश्री खः । गुम्ह दशौं शदीसिबें न्ह्योयाम्ह खः । मञ्जुश्रीं मञ्जुपतन शहर दय्का प्यखें पःखाः ग्वयाः च्यागू ध्वाका तयाः छचाखेरं सिमा पित । उगु ध्वाखाय् हिरामोती पन्ना बहुमूल्य रत्न नाप अष्टमंगल तल । वयां लिपा धर्माकरयात सःता जुजु पलिस्था यात (मित्र, १८८२ः२४९–२५८) ।
ईशाया झिंन्यागू शताब्दीपाखे संस्कृतभासं लिपिबद्ध जुयाच्वंगु नेवाः बौद्धग्रन्थ गुणकारण्डब्यूह ग्रन्थय् बोधिचर्याबतार, नामसंगिति, उपोषधब्रत व मेमेगु विषयवस्तुत नं स्रोतकथं दुथ्यायकातःगु दु । थुगु ग्रन्थय् मञ्जुश्रीयात नामसंगिती ग्रन्थय् वियातःगु उपमा घनोबुद्ध च्वयातःगु दु । थ्व हे घनोबुद्ध वृहद स्वयम्भू पुराणय् नं दु । थ्व घनोबुद्ध झिंन्यागू शदीइ आदिबुद्धयात छ्यलातःगु खनेदत (डगलस, १११९ः२५१–२६३) ।
मञ्जुश्रीयात इतिहासय् महाचीनया पंचशीर्ष पर्वतं नेपाः वःम्ह, नेपाःया ७ कोष लम्बाई व ७ कोष चौडाईया नागदहया लः पितछ्वयाः मञ्जुपतननगर दय्कूम्हकथं न्ह्यब्वयातःगु दु । उम्ह मञ्जुश्रीयात चीन व भारतया मखु साँखुया महापुरुष नं धयाः वयाच्वंगु दु । स्वयम्भुया चैत्य दय्का महाचीन लिहाँ वंगु इलय् साँखुया वज्रयोगिनी सिद्ध जुयावन धैगु न्यनेदु । साँखुइ च्वंपिन्सं मञ्जुश्रीयात हे नेमुनि धयाः वयाच्वंगु दु । साँखुइ मञ्जुश्रीयात वज्रयोगिनीया अवतारकथं कयातःगु दु । छाय्धाःसा मञ्जुश्रीं छकः खःगु ल्हाःतं नीलोत्पर ज्वनाः बुद्धया अवतार काःगु बाखं दु । वज्रयोगिनी धर्मगण्डी थाइबले ब्वनीगु सताक्षर नं मञ्जुश्री नं प्रतिपादन याःगु खः । मञ्जुश्रीं थःगु चन्द्रहास खड्ग वज्रयोगिनीयात छाःगुलिं खड्गयोगिनी धाःगु खः (गौतम,२०७०ः७७,७८) ।
स्वयम्भूयात धर्मधातु वागीश्वर नं धाः स्वयम्भूचैत्य न्हापा हे दय्कातःगु जूसां जिर्णोद्धार याइगु इलय् कलशय् जीव तयाः दय्के सिमधतले कलश पूजा यानाः तइ । वयां लिपा उगु हे थासय् जीवन्यास याःसां धर्मधातु मण्डल व वज्रधातु मण्डल च्वयाः चैत्य दय्केगु याइ । धर्मधातु मण्डलया दथुइ च्वनीम्ह बोधिसत्व मञ्जुश्रीया रुप मञ्जुघोष वोधिसत्व खः । महायानी वज्रयानीपिनिगु चैत्यय् धर्मधातु मण्डल व पंचबुद्धपिं दइ । त्रियोदशभुवन दइ । उगु त्रियोदश भुवनया दुने दैगु यःसिं नं मञ्जुश्रीया स्वरुप झिंनिगः आखः अ आ….अं अः नं झिंस्वगू भुवन कनाच्वनी । थ्व धैगु बोधिसत्वपिन्सं सम्यकसम्बुद्ध जुइत चर्या याइबले थ्यनीगु त्वाथः खः । थ्व झिंनिगः आखः नामसंगीतिया छगू सफू मायाजालाभि संबोधिइ न्ह्यथनातःकथं मञ्जुश्रीया नुगलय् दइ । उकिं थ्व आखः धैगु हे मञ्जुश्री जुल । थ्व हे आखः त्रियोदशभुवन दुनेया यःसिंलय् च्वयाः तैगुलिं चैत्य धैगु हे मञ्जुश्री खः । अथें हे उत्पन्न जूगु ज्योती रुपयात त्वःपुयाः तःगुलिं उगु चैत्ययात आदिबुद्ध नं धाइसा चैत्य हे मञ्जुश्रीया मण्डल व यःसिंलय् दैगुलिं मञ्जुश्रीयात नं आदिबुद्ध धाय्गु याः । स्वयम्भूचैत्ययात आदिबुद्ध स्वयम्भूधर्मधातु वागीश्वर धकाः उकिं धाःगु जुइफु (रोस्पात,१११९ः १२९–१३८) ।
नामसंगिती ग्रन्थया टिका च्वय्गु ज्या विलासवज्रं ८ औं शताब्दिइ यात । थुगु नामसंगिती मञ्जुश्रीयात ज्ञानकाय, ज्ञान बिइम्ह, तथागतपिनिगु हृदयलय् च्वनीम्ह, न्हापांगु ज्ञान, बुद्धपिनि पूर्खा, स्वयम्भू, आदिबुद्ध, बोधिसत्वपिनि मुख्यम्ह वज्रधर, वज्रसत्वया रुपय् न्ह्यब्वयातःगु दु । ज्ञानया खानी, ज्ञानया जन्मदाता जुगुलिं बुद्धपिन्त जन्म ब्यूम्ह मां प्रज्ञापारमिताया स्वरुपय् न्ह्यब्वयातःगु दु । मञ्जुश्रीयात दशभूमिइ थ्यंम्ह बुद्ध व वहे मञ्जुश्रीया विविध नां हनाः चिनातःगु सफू हे नामसंगिती खः । उकिं नामसंगितीयात मञ्जुश्री नामसंगिती नं धाःगु खः । नेपाःगालय् मञ्जुश्रीया पौराणिकता हे सृजना जूगु दु । नेपाःया चिभाः बहाबहीया न्ह्योने धर्मधातु वागीश्वर मण्डला कियातःगु दु । सुथय् बहाबहीलय् नामसंगिती ब्वनेगु प्रचलन दु । मञ्जुश्रीयात अद्वयज्ञानया रुपय् कयातःगु दु । विलासवज्रं तथागतपिनिगु नुगलय् च्वनीम्ह मञ्जुश्री व मञ्जुश्री बोधिसत्व छम्ह हे जुइफैमखु नं धयादीगु दु (ट्रिब, १०९–१३६) ।
मञ्जुश्रीयात दर्शनया कथं भूत, वर्तमान व भविष्यया बुद्धपिनिगु नुगलय् च्वनीम्ह, मनू थें ला, क्वँय्, हिया शरीर मखु, प्रज्ञाया प्रतिक बुद्धया ज्ञानकाय रुपय् न्ह्यब्वयातःगु दु । आदिबुद्ध बैलोचन, वज्रसत्व, शाक्यमुनि व मञ्जुश्री छम्ह हे खः । पंचज्ञान व पंचबुद्धया स्वरुप वज्रसत्व हे आदिबुद्ध जुल । आदिबुद्ध वज्रसत्व धयाम्ह ज्ञानमूर्ति खः । ज्ञानमूर्ति धैगु मञ्जुश्री खः । मञ्जुश्री हे पंचबुद्ध, पंचज्ञानया एकात्मक स्वरुप खः । उकिं मञ्जुश्री हे आदिबुद्ध खः धकाः न्ह्यब्वया तःकथं स्वयम्भूयात नं दर्शनया कथं आदिबुद्ध, धर्मधातु वागीश्वर धाःगु खय्फु धैगु अनुमान याय्छिं । थन मञ्जुश्रीयात ऐतिहासिक मनूया रुपय् मखु दार्शनिक पात्रया रुपय् क्यनातःगु दु । स्वयम्भू पुराणय् नं मञ्जुश्रीयात ज्ञानया रुपय् न्ह्यब्वयातःगु दु (वज्राचार्य,२०६८ः भुमिका) ।
निष्कर्ष
मञ्जुश्रीयात बुद्धया ईयाम्ह, शाक्यमुनि बुद्ध जन्म जुइसिबें न्ह्यो विश्वभुबुद्धया पालय् पंचशीर्ष पर्वतपाखें स्वयम्भू दर्शन याय्त नेपाः वःम्ह, बुद्धसिबें ४५० दँ लिपा याम्ह, बुद्धसिबें खुसः दँ लिपायाम्ह, ईसापूर्वया न्हापांगु शदीयाम्ह, ईशाया न्हापायागु शदीयाम्ह, नागार्जुनया गुरु, नवौं शदी नेपालय् धर्मश्रीमित्रं नापलाःम्ह, दशौ शदी स्वयम्भूपुराण च्वःम्हकथं ब्वयातःगु दु । मञ्जुश्री चीनया उताइसाङ्गय् जन्म जूम्ह, भारतया न्हापांगु शदीयाम्ह भिक्षु गुम्हेसिनं थेरवाद त्वःताः लिपा महायान बुद्धधर्मया प्रचार याःम्ह जुगुलिं बोधिसत्वया रुपय् पूजा याःगु खः । उकिं मञ्जुश्रीयात ऐतिहासिक पात्र खः धकाः क्यनेत संगु खनेदु । तर गुणकारण्डब्यूहसूत्र, मञ्जुश्रीमूलकल्प, आर्यनामसंगीति आदि ग्रन्थं मञ्जुश्रीयात अलौकिक, आध्यात्मिक, दार्शनिक पात्रया रुपय् न्ह्यब्वयातःगु दु ।
नेपालय् वज्रयान बुद्धधर्मया विकास नापनाप ऐतिहासिकतासिबें नं आध्यात्मिकताय् बःबियाः अलौकिक बुद्धपिनिग सृजना जूगु खनेदु । थुपिं अलौकिक बुद्धपिन्त नं एतिहासिकथें च्वंक ग्रन्थत च्वयाः सामाजिक जनजीवन त्वःते हे मफय्क चिनाः बिइगु ज्या याःगु दु । बोधिसत्वया गुण दुपिन्त नं बोधिसत्व हे दयेका ब्यूगु दु । गथेकि मैत्रयनाथयात मैत्रीयबुद्ध, दीपंकर श्रीज्ञानयात दीपंकरबुद्ध यानाः ब्यूथें मञ्जुश्रीयात नं महायान वजयानपिन्स बोधिसत्वया गुणया आधारय् बोधिसत्व वा द्यःया रुपय् प्रचार प्रसार याःगु जुइमाः । भुवनलाल प्रधानया धापूथें तिब्वतयाम्ह खःसा संस्कृत नां छु जुयाः जुल, चीनय् निगूगु शदीनिसेंतिनि बुद्धधर्मया प्रचार जूगु सीदु। नेपाःगाःया नेवाःतय्‌सं ल्हाइगु भाय् तिब्वतोवर्मिज–भाषा परिवारनाप मिलेजूगुलिं न्हापां चीनपाखें वल धायेगु तर्क उगु ईया ऐतिहासिकता मथूगुलिं जुइफु । मखुसा आःतकया इतिहासय् नेपाःगालय् दकले न्हापां च्वंवःपिं मनूत भारतपाखें वःगु जक खनेदु । उकिं मञ्जुश्री ऐतिहासिक मखुसे, ज्ञानया प्रतिक सृजित अलौकिक पात्र जुइमाः ।                              ( साभार  , चित्र  – ईन्टरनेटबाट )