सांस्कृतिक विचलनविरुद्ध शंखधर प्रतिष्ठानको अभियान

नेवार समुदायभित्र ३ किसिमले धर्म र संस्कृति मनाउने परम्परा रहेको बज्रयान महासंघका अध्यक्ष राजेन्द्र मान बज्राचार्यले बताउनुभएको छ ।

क) एकै दिनमा दुईटा तिथि अनुसार चाड नमनाउने । ख) सूर्याेदयको किरणसँगै सो तिथिलाई आधार मानेर चाड मान्ने । ग) घरको छानामा सूर्याेदयसँगै परेको नयाँकिरणलाई आधारमा मान्ने । हिन्दु र बौद्ध धर्म संस्कार एकअर्कोमा फरक रहेकोले पनि तिथिमा केही हदसम्म अलमल रहेको बताउनुभएको छ । चाड मनाउने क्षेत्रमा विविधता रहेको उहाँको दाबी रहेको छ । त्यसैले, विविधताभित्रको एकतालाई सौन्दर्यको आधार मानेर चाडपर्व मनाउन सकिनेमा जोड दिनुभयो । उहाँले पञ्चाङ्गको निर्देशिकालाई सुधार गरिदिन आग्रह गर्नुहुँदै परम्परागत धर्म संस्कृतिलाई बन्देज लाग्ने खालको क्रियाकलाप नगर्न आग्रह गर्नुभयो । पञ्चाङ्गले पात्रो प्रकाशन गर्ने बखत तिथि उल्लेख गर्ने तर तिथिसँगै कोष्ठकमा चाडपर्व उल्लेख नगरी पात्रोको मुन्तिर नोट राखेर चाडपर्व उल्लेख गरिदिँदा केही हदसम्म तिथिमा देखिएको अलमल न्यूनीकरण हुने दाबी गर्नुभयो ।

त्यस्तै, सनातन धर्मका अनुयायी मध्ये द्यो बाज्या अर्थात शर्मा र राजोपाध्यायहरूले लक्ष्मीपूजालाई औंसीकै रात मनाउने परम्परा रहेको बताउनुभयो । तिहारको यमपञ्चक मध्ये पाँच दिन लगातार मनाउने र बिचमा टुट नगर्ने, सुलं नबार्ने परम्परा रहेको उहाँको भनाइ थियो । यही विषयमा राजोपाध्याय बाज्या बलदेव जुजु र महेश्वर जुजुहरुको दाबी रहेको समेत उहाँले बताउनुभयो ।

ग) पात्रो सम्बन्धिको अध्येता तथा भाषासेवी पौभाः साय्मि ।

तिथिमिथिमा देखिएको घटबढलाई वैज्ञानिक आधारले समाधान गर्नुपर्नेमा पात्रो सम्बन्धिको अध्येता तथा भाषासेवी पौभाः साय्मिले जोड दिनुभएको छ । परम्परा र व्यवहारलाई मध्यनगर गरी पात्रो प्रकाशन हुँदा समग्रमा चाडपर्व मनाउने सम्बन्धिको अलमल समाधान हुने उहाँको भनाइ थियो । लक्ष्मीपूजाको दिन तिथिमा अलमल हुँदा अगाडि मनाउने कि पछाडि मनाउने भन्ने सम्बन्धमा धर्म, संस्कृति, परम्परासँग नक्षत्रको गणना मिलाए समझदारीमा चाडपर्व मनाउने समय निर्धारण गर्नसकिनेमा जोड दिनुभयो ।

संस्कृति, रितिथितिले समुदायलाई जोड्नुपर्ने मान्यता छ । तर समुदायलाई विभाजन गर्ने किसिमले तिथिमा थपघट भएको पात्रो सार्वजनिक हुँदै आएकोले यसमा समस्या देखिएको नेवाः देय् दबू उपत्यका प्रदेशका अध्यक्ष श्रीकृष्ण महर्जनले बताउनुभयो । त्यसैले समुदायलाई विभाजन नहुने गरी पात्रोमा चाडपर्व मनाउने समय निर्धारण गर्नुपर्नेमा जोड दिनुभयो । उहाँले सरोकारवाला नेवारहरुको आधिकारिक निकाय भक्तपुरको तलेजु, काठमाडौंको जनबहाल र ललितपुरको क्वाःबहाः हिरण्यवर्ण महाबिहारपञ्चाङ्गसँग समन्वय गरी उहाँहरुको सुझाव बमोजिम पात्रोमा चाडपर्व मनाउने समयको निर्धारण गरिदिन आग्रह गर्नुभएको छ ।

ज्यापुन्हिलाई वर्षकै सबभन्दा लामो दिन र यःमरि पुन्हिलाई वर्षकै सबभन्दा छोटो दिनको रुपमा स्वीकार गरिएको पर्व सुधार राष्ट्रिय कार्यान्वय समितिका हरिनारायण मल्लले दाबी गर्नुभएको छ । राष्ट्रिय पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिले समेत सोही विषयलाई आधार बनाएर २०७५ र ७६ सालमा प्रकाशित भएको पात्रोमा उल्लेख गरेपनि सो पश्चात् यो विषय उल्लेख नभएकोप्रति जिज्ञासा राख्नुभएको थियो । उहाँले वर्षको लामो र छोटो दिनलाई आगामी पात्रोत्रमा उल्लेख गर्न समेत आग्रह गर्नुभएको छ ।

राष्ट्रिय पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिको स्वीकृतिमा ललितपुरबाट प्रकाशित भएको पात्रोमा तिथिमा अलमल देखिएकोप्रति नेपाल पञ्चाङ्ग पत्र तथा हिरण्यवर्ण महाबिहाल, क्वाःबहाःका केशर गोविन्द जोशीले जिज्ञासा राख्नुभएको छ । सूर्य, चन्द्रमा र आफ्नै तर्कलाई आधार बनाएर पात्रो प्रकाशन भएकोले झन समुदायभित्र अलमल र सांस्कृतिक विचलन ल्याएको बताउनुभएको छ । सबैले नेपालकै मौलिक र प्राचिन महत्त्व बोकेको नेपाल संवत् लागू गर्ने हो भने तिथिमा देखिएको थपघट र अलमलको समस्या हुने दाबी गर्नुभएको छ ।

चाडपर्वसँगै धर्म र कर्म गर्नुपर्नेमा नेपाल ज्योतिष परिषद् केन्द्रीय सल्लाहकार हितराज श्रेष्ठले जोड दिनुभएको छ । घडी र पला अनुसार नै ज्योषित विद्या हुने भएकोले सोही बमोजिम पात्रो प्रकाशन हुनुलाई स्वभावित प्रक्रिया रहेको बताउनुभएको छ ।

चाडपर्व मनाउने सवालमा सम्पूर्ण समुदायले निर्धारित र एकै दिनमा मनाउनुपर्नेमा जोड दिनुभएको छ । चाडपर्वमा एकरूपता नहुँदा समस्या देखिएको हुनाले परम्परा र ज्योतिष विद्यालाई मिलाएर पात्रो प्रशाकन गर्न आग्रह गर्नुभएको छ ।

हालको काठमाडौं उपत्यकामा वाग्मती र विष्णुमती नदीसँगै मानव सभ्यता विकास भएको हुनाले यो ठाउँमा बसोबास गर्ने समुदायले मनाउँदै आएको चाडपर्वमा अलमल नहुनुपर्नेमा जोड दिनुभएको छ । सुरुमा मुसलमान, हिन्दु, खसआर्य, मधेशी जोकोही बसाइ सराइ गरी आउँदा नेवार बनेको आजकल उल्टो भइरहेको सन्दर्भ जोड्नुहुँदै सबै समुदायलाई जोड्ने सेतुमा एकरुपता आउनुपर्नेमा जोड दिनुभएको छ ।

ज) दबुलि नेपालका अध्यक्ष ई. सन्तोष प्रजापति तथा ई. सुरेश बज्राचार्यले सांस्कृतिक एकतालाई मजबुद बनाउनुपर्नेमा जोड दिनुहुँदै विद्वान र सरोकारवाला निकायका प्रतिनिधिहरुले चाडपर्वमा एकरुपता ल्याउने खाले पात्रो प्रकाशन गर्नुहुन आग्रह गर्नुभयो ।

अन्तमा, राष्ट्रिय पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिसँग काठमाडौंको लागि जनबहाल, स्वयम्भू र विजेश्वरी, ललितपुरको लागि हिरण्यवर्ण महाविहार (क्वाःबहाः), भक्तपुरको लागि तलेजु, काभ्रेको लागि नमोबुद्ध र साँखुको लागि बज्रयोगिनीका सम्बन्धित पक्षसँग समन्वय गरी सुझाव संकलन गरी मात्र चाडपर्व मनाउने सम्बन्धिको समय निर्धारण गरिदिन आग्रह गरिएको छ । त्यस्तै, पञ्चाङ्गमा नेवारहरुको सहभागिता नरहेको हुनाले पनि नेवारहरुको चाडपर्व मनाउने विषयमा समस्या आएको ठहर गरी कार्यविधि र नियमावली संशोधर गरेर नेवारहरुको सहभागिता हुने माहोल बनाएर वा त्यसो हुन नसके पञ्चाङ्गको निर्णायक बैठकमा नेवारसँग सम्बन्धित आधिकारिक व्यक्तिहरुलाई आमन्त्रित समस्यको रुपमा सहभागी गराएर वार्षिक चाडपर्व मनाउने समयको निर्धारण गरिदिन आग्रह गरिएको छ । प्रतिष्ठानले सम्पन्न गरेको छलफलबाट निकालिएको निष्कर्षलाई राष्ट्रिय पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिमा पठाउने समेत निर्णय गरिएको छ । कार्यक्रममा सञ्चारकर्मी केके मानन्धर, सुरेश ख्वाकः श्रेष्ठ, विज्ञान श्रेष्ठ, प्रतिष्ठानका पूर्व अध्यक्ष चन्दनकृष्ण श्रेष्ठ, कार्यसमिति सदस्य रमेश उखा श्रेष्ठ लगायतको सहभागिता थियो ।

–  केके मानन्धर ,१२ पुस