सिंहदरबारभन्दा परको काठमाडौं

सिंहदरबारभन्दा परको काठमाडौं” शीर्षकमा महर्जन रत्नद्वारा लिखित कविता एक अत्यन्तै सशक्त, सम्वेदनशील र गम्भीर सामाजिक-राजनीतिक अभिव्यक्ति हो। यस कविताले काठमाडौंको भौगोलिक केन्द्रभन्दा बाहिर रहेको पीडा, मौनता, र संघर्षलाई निकै गहिरो भावनात्मक तहमा चित्रण गर्छ।

यहाँ केहि महत्त्वपूर्ण बुँदाहरू उल्लेख गर्न चाहन्छु:

🔍 विषयवस्तुको विश्लेषण:

• शब्द र पीडा:

  “शब्द हरेक दिन दुख्छ
  मेरो देश दुख्छ…”

  कविले ‘शब्द’लाई दुखाइको कारक र माध्यम बनाएका छन्। यहाँ शब्द केवल बोली नभएर एक सामाजिक, राजनीतिक आघातको पर्याय बनेको छ।

• राजनीतिक-सामाजिक तनाव:

  “टिकापुरको आवेश देख्छु
  काठमाडौं चढाइ गर्नेको
  हरेक बाणिमा नूनचुक सुन्छु”

  यहाँ कविले मधेश आन्दोलन, टिकापुर घटनाजस्ता प्रसंग र राज्यको व्यवहारलाई इशारा गरेका छन्, जसले काठमाडौंमा बाहिरको आवाजप्रति रहेको संवेदनहीनता दर्शाउँछ।

• सांस्कृतिक मिश्रण र चिनारी:

  “शेलो च्याब्रुङ रोदि आउँछ
  सगरमाथा जस्तै चुलिएको
  राजमतिको सभ्यता आउँछ”

  नेपालका विभिन्न क्षेत्र र तिनका सांस्कृतिक सम्पदाहरूलाई जोडेर कविले एक समग्र नेपाली पहिचानको खोजी गरेका छन्।

• मौन विद्रोह:

  “मौनताभित्र चिच्याहट लुकाएर बसेको”

  यो कविताको एउटा सबैभन्दा शक्तिशाली पंक्ति हो। राजनीतिक असहजता र सामाजिक द्वन्द्वको बीचमा बसेको काठमाडौं मौन छ — तर त्यो मौनता चिच्याहटको भण्डार हो।

🖋️ शैलीगत विशेषता:

• कविता मुक्तछन्दमा लेखिएको छ।

• बिम्ब प्रयोग (जस्तै “शब्द दुख्छ”, “सगरमाथा जस्तै चुलिएको सभ्यता”) निकै गहिरो र चित्रात्मक छन्।

• काव्यमा राजनीतिक चेत, भोगाइ, दुःख र प्रश्नको सामूहिक उपस्थिति छ।

💬 कविता समापन विश्लेषण:

“सिंहदरबारभन्दा परको काठमाडौं
एक अर्को शब्दको प्रतिक्षामा !”

यी अन्तिम पंक्तिहरूले पाठकलाई कविताबाट बाहिर आउन नदिने शक्ति राख्दछन्। यहाँ काठमाडौं भौगोलिक मात्र होइन, वैचारिक रुपमा पनि सिंहदरबार (सत्ताको केन्द्र) बाट अलग उभिएको देखिन्छ — आफ्नै आवाजको प्रतिक्षामा।