नेपाल संवत् आन्दोलनया उपलब्धि

-पञ्चायतला इलय्, गबलय् राजनीति एजेण्डा ज्वना पार्टीया मनूत सतकय् वयेगु संभव हे मदु, अबलय् थ्व भिंतुना जुलुसं पञ्चायतया विरुद्ध सः तयेगु दबू दयेकाबिउग सकस्यां सिउ । अथे जुयाः ला थी थी पार्टीया नेतात थ्व इलय् झीगु लिउ लिउ भिंतुना अले पञ्चायती व्यवस्था मुर्दावाद धायेत मौका लाकाः वइगु ।
-“राष्ट्रिय संवत् । सरकारी मान्यता बिइ हे माः” । थथे धकाः आन्दोलन जूगु नं म्होतिं ४४ दँ दत ।अबलय् अबुया पतिंचा ज्वनाः झ्याँय् झ्याँय् स्वःवःपि मस्तय् हे आः काय् म्ह्याय्पिनि इहिपा जुइधुंकल । तर थ्व आन्दोलन अझं सिधःगु मखुनि ।
-न्हापा द्वलंद्वः दँत नेपाःया जुजुपिन्सं थ्व हे संवत् छ्यल, जनतां छ्यल । उमित थ्व अव्यवहारिक खनेदूगु जूसा उकिया विकल्प माल जुइ । छिनाः हे ला छ्यलाच्वन जुइ । तर जब थन विक्रम संवत छ्यलेगु शुरु जुल, अले मनूतय्सं नेपाल संवतयात अव्यवहारिकथें तायेकाहल ।
-वंगु प्यंगू दशक तक नेवाःतय् दथुइ लगातार अध्ययन जुयाच्वंगु नेपालय् छुं विषय दुसा व शंखधर हे खः । थ्व नेवाः सभ्यताया दुने अज्याःपिं शंखधरपिं तःम्ह हे बुल जुइ, अज्याःगु लुमंकेबहगु ज्या नं तःम्हस्यां हे यात जुइ ।

राजेन मानन्धर

“राष्ट्रिय संवत् । सरकारी मान्यता बिइ हे माः” । थथे धकाः आन्दोलन जूगु नं म्होतिं ४४ दँ दत । अबलय् अबुया पतिंचा ज्वनाः झ्याँय् झ्याँय् स्वःवःपि मस्तय् हे आः काय् म्ह्याय्पिनि इहिपा जुइधुंकल । तर थ्व आन्दोलन अझं सिधःगु मखुनि । न सरकारं यायेमाःगु यात, न झीसं आन्दोलन यानावया धाःपिन्सं यात । अले थ्व दक्व लँसिथय् दनाः स्वयाच्वंपिं गैर नेवाःत झीगु लगन, आन्दोलन यायेमाःगु तात्पर्य व उकिं बिउगु उपलब्धि स्वयाः न्हिलाच्वन । विश्वया राजनीतिक उथलपुथलया इतिहास स्वयेगु खःसा ४४ दँ धइगु ख्याः मखु । सन् १९९० पाखे विश्वया शक्ति केन्द्र सोभियत संघ धराशायी जुल, चाइनाय् डेङशियाओ पिङया नेतृत्वय् तिव्र विकास जुल, सिंगापुरया विकास विश्वया हे नमुना जुल, ट्युनिशिया, इजिप्ट, लिबिया, यमन आदि तःगु अरब देशय् क्रान्ति जुयाः स्वतन्त्रता कायेखन, अफगानस्तान, इराक आदि देशय् अदुभुत राजनीतिक हयूपाः वल । अमेरिका एकछत्र साम्राज्य स्थापित जूगु जक मखु विश्वया हे गन गज्याःगु सरकार दयेकेगु धइगु निर्णय याइगु शक्तिकेन्द्र जुल । भारतय् गबलें हे विकास जुइमखु धयातःगु राज्यत थौं समृद्ध राज्यया धलखय् थ्यन । नेपालय् हे नं पञ्चायत व्यवस्था क्वदल, बहुदलीय व्यवस्थाया अभ्यास जुल, सशस्त्र द्वन्द्व जुयाः सरकार शान्ति सम्झौताय् वल, २४०दँ तक इकधिक संकेमफूगु राजतन्त्र थः हे लिचिला वनेत बाध्य जुल, देश धर्मनिरपेक्ष जुल, संघीय व्यवस्थाया् पदार्पण जुल । तर झी नेवाः धाःसा व हे बसन्तपुरय् दनाः नेपाल संवतयात सरकारी दयेकेगु माग ज्वनाः दनाच्वना, पियाच्वना । आखिर थ्व जूगु छु?

नेवाःतय्गु भाषा, संस्कृति, कला, जातीय पहिचान, कृषिया व्यवसायीकरण, ब्यापारय् पकड, शिक्षाया स्तरोन्नति, आर्थिक क्रान्ति, राजनीतिइ हस्तक्षेप आदि मल्ह्वसे मगाःगु अज्याःगु अल्याख मुद्दात दु तर झी नेतातय्सं झीत नेपाल संवतय् जक तक्यंकातल । थथे धयाया मतलब नेपाल संवत् अनावश्यक धकाः धायेत्यनागु पक्कां मखु, तर थ्व धइगु झीगु समस्त इतिहास व पहिचान दुने वइगु छगू ब्वयात जक कयाः थ्व हे झीगु लाइफलाइन थें यानाः बसन्तपुरय् थनातःगु गुलित युक्तिसंगत जुल धकाः बिचाः याये मत्यःनि ला ?
भिंतुना जुलुसया राजनीतिकरण
पञ्चायतला इलय्, गबलय् राजनीति एजेण्डा ज्वना पार्टीया मनूत सतकय् वयेगु संभव हे मदु, अबलय् थ्व भिंतुना जुलुसं पञ्चायतया विरुद्ध सः तयेगु दबू दयेकाबिउग सकस्यां सिउ । अथे जुयाः ला थी थी पार्टीया नेतात थ्व इलय् झीगु लिउ लिउ भिंतुना अले पञ्चायती व्यवस्था मुर्दावाद धायेत मौका लाकाः वइगु । अथे धाःवःपिन्सं बरु माक्व स्वयाः यक्व लबः कायेधुंकल, सत्ताय् थ्यने धुंकल, झीगु न्हूदँ समारोह समितियात बिइथें मबिइथें भचा भचा ध्यबा ग्वाहालि बिइपिं जुइधुंकल । झी आन्दोलनकारी धाःसा आः नं झी लिउलिउ वःपिं नेतातय्त लेटेरपाय्डय् नेपाल संवत तयाबिउ रे धकाः बिन्तिभाउ यानाच्वनातिनि ।
झीसं राजनीति याये मसःगु लाकि धइगु न्ह्यसः थन वइगु स्वभाविक खः । देश हिल, व्यवस्था हिल तर सत्ताय् धाःसा इपिं हे । उमिसं सिउ, नेवाःतय्सं मेगु छुं फ्वनीमखु, उकिं राष्ट्रया सम्पदायात राष्ट्रिय धकाः धया धइगु बचं बिइत नं प्यंगू दशक बिकी । अथेसां नेवाःतय्त वहे खय् बर्मू प्रधानमन्त्री वा मन्त्री माः । हरेक दँय् न्यय्द्वः नेवाःतय्गु अभिवादन नयेगु लोभं दछि तक नेवाःतय्गु सातु काइपिं व उमिगु नैसर्गिक अधिकारय् विष ल्वाकछ्याइपिं नं अन सम्मानित जुयाः बाघौतक नेवाःतय्त खय् भासं बकवास बियावनी । थ्व उमिगु राजनीति जुल । अले बफरा नेवाःत नं दछितक गुगु भाय्या विरोध याइ, व हे भासं उकुन्हु व मन्त्री नं निगू नायुगु शब्द नवाना वनीला धकाः न्हाय्पं बियाः न्यनाच्वनी । ल्हाः ह्याउँक ल्हापाथाइ । झीगु राजनीति धइगु दछिया छकः सत्ताय् च्वंम्ह प्रधानमन्त्रीयात मञ्चय् फ्यतुकेगु अले वया न्ह्यः जिमित सरकारं मस्वः, सहयोग मयाः धकाः ख्वखना सलं भासन यायेगुलिइ जकं सीमित जुयाच्वंगु ला मदु ला?
व्यवहारिक लाकि अव्यवहारिक ?
न्हापा द्वलंद्वः दँत नेपाःया जुजुपिन्सं थ्व हे संवत् छ्यल, जनतां छ्यल । उमित थ्व अव्यवहारिक खनेदूगु जूसा उकिया विकल्प माल जुइ । छिनाः हे ला छ्यलाच्वन जुइ । तर जब थन विक्रम संवत छ्यलेगु शुरु जुल, अले मनूतय्सं नेपाल संवतयात अव्यवहारिकथें तायेकाहल ।
मेखे दँय् दसं छथ्व ज्योतिषतय्सं चन्द्रमासया नेपाल संवत् क्यालेण्डर हे अनुपयुक्त धायेकेत घडी पलाया हिसाब क्वातुकाहल । विशेष यानाः बहुदल वयेधुंकाः नेवाःतय्गु कथहं हनेमाःगु नखःचखः हनेमाःथाय् च्वय् क्वय् यानाः झीत अलमल यायेगु यानाहःगु झीसं चाः । आः वयाः म्हपुजाकुन्हु तिथि स्यंकाबिइ अले म्हपुजा गबलय् याकेगु धइगु खँय् येँ, यल व ख्वपया धर्माधिकारीतय्गु राजनीति शुरु जुइ । नेवाः एकताया नारा लगेयाइपिं नेताःतय्सं थःगु हैसियत क्यनाहइ । दछि तक सुम्क च्वनाः नखः त्यलकि छकः लोकाचार थें एकताया टेपरिकर्डर हायेकी, सुनां नं टेरेयाइमखु । नखः छिमि अथे जिमि थथे धाधां क्वचाइ । उकिसं आः ला सामाजिक सञ्जालया कारणं नं थ्व अलमल बय्बय् जुयाच्वंगु दु । न्यागू खुगू संस्थां ला थुकुन्हु थुगु नखः हनेमाः धकाः फरमान हे जारी यानाबिइगु नं जुयावल । अले सःसिउपिनि जिमि बाः नं पात्रो स्वयाः धाःगु थौं हे यायेमाः हँ धकाः नखः न्ह्यकाइपिं नं झीगु समाजय् दयावल । आः नेवाःत दक्व दक्व हे ज्योतिष जुयावल । नेवाःत डाक्टर इन्जिनियर पत्रकार ब्यापारी छुं हे जुइ मफुसां कमसे कम ज्योतिष धाःसा जुइफु खनी । तर व विद्या गबलय् नखः चखः हनेगु धकाः हिसाब यायेत बाहेक मेगु गुकथं नं ज्यालगे धाःसा मजू ।
नेपाल संवत् लाकि शंखधर ?
नेपाल संवत् छम्ह व्यक्तिं नीस्वनाथिकूगु धकाः झीसं मचांनिसें ब्वनावयाच्वना । व नीस्वंम्ह मनू शंखधर । आः झीत माःगु शंखधर लाकि नेपाल संवत् धइगु गबलें त्यामजिइगु न्ह्यसः छगू झीगु न्ह्यःने दनाच्वंगु दु । वंगु पीदँ दुने नेपाल संवत्या आन्दोलनया नेतृत्व याइपिन्सं शंखधरयात अज्याःम्ह अलौकिक अद्भुत अले अद्वितीय न भूतो न भविष्यति व्यक्तित्वथें यानाः न्ह्यब्वयाबिल कि नेपाःया थ्व निद्वःदँ तःहाकःगु इतिहासय् वं थें नेवाःतय्गु वा नेपालया लागि ज्या याःपिं मेपिं सुं हे मदु थें ज्याःगु मान्यता स्थापित यात । वयागु योगदानय् सुनां नं शंका मयाये, व श्रद्धेय खः । तर उलि यायेवं सारा नेपालया इतिहास हे वया लिउलिउ वइगु खः ला?
धाथें शंखधरया नां कालकि छाय् झी अपाय्सकं उत्साहित? अबलय् या नेपाल अथवा थौया थ्व स्वनिगलय् सुं नं न्ह्याक्व हे सम्पन्न जूसां देसय् च्वंपिं दक्व सित ऋण मुक्त यायेफइमखु । थ्व आः वल्र्डबैंक, यूएनडिपि वा बिल गेट्स हे वःसां संभव मदु । उकिं अबलय् शंखधरयागु थेंज्याःगु ज्याः थन तःम्हस्यां तःकः हे यायेधुंकल जुइ धका धायेफु । तर नं झीत धाःसा शंखधर हे सकतां तिनि ।
वयागु नां दुगु लेख लूसां समाचार न्हूगु मुर्ति लूसां हंगामा । छाय्? जब शंखधरं लखुतिर्थया फि हयाः स्वनिगःया दक्वसित त्यासां मुक्त यात, अबलय् नं वं छन्हु नेवाःतय्सं थःत उलि सम्मान याइ धकाः मतिइ तःगु खइमखु । म्होतिं नी पीदँ दत नेवाःतय्सं शंखधरया नां कयाच्वंगु, वयागु नामय् मञ्चय् च्वनाः वयात लुमंकाच्वंगु । वयात द्यः धया, महामानव धया, दानवीर धया, छु छु जक मधया । वं याःगु ज्या पक्का हे तःधंगु ज्या खः । तर उकिया तारिफ गुलि जुलकि बिलिबिलि जाइ?
व्यक्तिपूजा नेवाःतय्गु हिनू हिनुलिइ दु । उकिं ला नेवाःतय्स. बुद्धया मूर्तियात बाहालय् बहिलय् तइ, न्हियान्हिथं पुजा याइ, जात्रा नं याइ । उलि यायेधुन कि थःत संसारया श्रेष्ठतम बौद्ध धायेकी । तर शील पालनानिसें बुद्धया शिक्षा नालाकायेगु खँय् धाःसा झी सकलें मौन जुयाच्वनी । बुद्धया शिक्षा जीवनय् मछ्यसें बुद्धया मूर्ति पुज्यायेगु व नेपाल संवत् दैनिक जीवनय् मछ्यसें शंखधरयात बय्बय् यायेगु वथें हे खः । शंखधरया बारे सफू लेख च्वपिन्सं, मूर्ति व चित्र दयेकूपिन्सं, प्याखं दयेकूपिन्सं, म्ये हाःपिन्सं नेपाल संवत् छ्यलाच्वंगु दु ला ? मदुसा थ्व धइगु बुद्धया बारे छुं मसिपिन्सं बुद्ध वाज बर्न इन नेपाल धकाः प्रचार याःजूथें जुल । झीगु तातुना नेपाल संवत् लाकि शंखधर?
गबलय् क्वचाइगु अनुसन्धान?
वंगु प्यंगू दशक तक नेवाःतय् दथुइ लगातार अध्ययन जुयाच्वंगु नेपालय् छुं विषय दुसा व शंखधर हे खः । थ्व नेवाः सभ्यताया दुने अज्याःपिं शंखधरपिं तःम्ह हे बुल जुइ, अज्याःगु लुमंकेबहगु ज्या नं तःम्हस्यां हे यात जुइ । धयाच्वनेम्वाः हलिमय् हे बय्बय् यायेबहगु थ्व सभ्यता छम्ह निम्हस्या कुतलं जक पुवनेफइमखु । थाय्, अवस्था व आवश्यकता अनुसार भिंगु वा परोपकारया ज्या व उकिया उच्चताया अर्थ पानावनी । तर नं शंखधर छम्ह झी नेवाः समाजया ज्वः मदुम्ह हे व्यक्तित्व जुयाच्वनीगु खनेदु ।
अथे जुयाः ला थौं तक सलंसः लेख, निबन्ध, कविता, म्ये, नाटक, उपन्यास अले मेगु छु छु रचना जुइधुंकल । अध्ययन अनुसन्धान अले थेसिस इत्यादि पिहाँ वयाच्वंगु दनि । तर नं वयागु जीवनी, लगजा, आर्थिक अवस्था अले वयागु जीवनकालया कालखण्ड, राजनीतिक अवस्था, नेपाःपिपिनिगु औसत आर्थिक अवस्था इत्यादिया बारे एकमत जूगु व प्रमाणित इतिहास पिहाँ वःगु खनेमदुनि । वयागु खँ वयात मयः, वं स्वये वं च्वःगु मिले मजू । दक्वं थःथःगु तालया बाजं थानाच्वंपिं जक ।

हानं व दक्व लेख रचना धइगु अधिकांश नेवाःतय्सं जक ब्वनीगु नेवाःभाय्या पत्रपत्रिकाय्, एफएम वा टेलिभिजन ज्याझ्वलय् जक खनेदइ, न्यनेदइ । उमिगु लेख रचनायात खय् वा अंग्रेजी भाय्या पत्रपत्रिकाय् वःसा न्हून्हूपिं पाठकपिन्सं नं शंखधरया बारे सिइकेगु मौका लुइकीगु खः, व नं जुयाच्वंगु मदु । थज्याःगु जक खँ ल्हायेत ःझीके दूगु खलः, पुचः, क्लब, अले प्रतिष्ठान आदि संस्थाया ल्याः सछि पुल जुइ । उपलब्धिया बाखं जक क्वमचाः ।
मेगु खँ गुगु खँ झीसं हे पत्याः यानाच्वनागु मदु, शंकाया शंका, अनुमाया अनुमानं जाःगु अज्याःगु लेख रचना नेवाः संस्कृतिप्रति श्रद्धा मदुपिन्सं गथे काइ? अथे जुयाःला झी नेवाः भासं लेख च्वयाः पिकानाच्वना, उखे निम्ह प्यम्ह विद्वानत दँय् दसं नेपाल संवत् व शंखधरया बाखं काल्पनिक जक खः अले संवत् नं अव्यवहारिक धकाः न्हून्हूगु खँ हयाः लेख प्रकाशित यानाच्वनी । प्यगू दशक पुल झीगु धापूया वजन अझं धरमर तिनि । गज्याःगु अध्ययन यानाच्वना झीसं अले गुलि जुल कि झीत शंखधरया बारे अध्ययन याये याइ?
नेपाल संवत् झीत यः । ययेधुंकूगु दु । उकिइ हे झीसं झीगु अस्तित्व खनाच्वना । तर थौंतक झीसं यानाच्वनागु आन्दोलनया औचित्य अले उकिं बिउगु उपलब्धियात झीसं झी देसय् ल्यंदनिपिं अले विदेशय् वनाः न्हूगु समाजय् ब्वलंपिं मस्त्यत गुकथं पुष्टी यायेगु? थुकिं झीगु पहिचान स्थापित यात लाकि थ्व थ्व न्हूगु सहश्राब्दीया हिलावनाच्वंगु ईलिसे ल्वःगु झीगु बौद्धिक, आर्थिक सामजिक व राजनीतिक उपलब्धिया द्योत जुल? उमित छु लिसः बिइगु? थ्व थौंतकया नेपाल संवतयात मान्यता कायेत थःगु जीवनया बछि उमेर फुकेधुंकूपिन्त न्ह्यः जुल ।