नेवाः बौद्ध नखः पञ्जराँ 

स.प्रा.उर्मिला ताम्राकार
“दानंं विभुषणंं लोके दानं दुर्गतिनिवारणम् ।     
दानं स्वर्गस्य सोपानं दानंं शान्तिकरं शुभम् ।।”
थुगु गाथा नेपाल मण्डलय् पञ्जराँ चःह्रेखुन्हु पञ्जराँ काःवइपिं शाक्य तथा गुरुजुपिसं ब्वनावईगु दान गाथाया छगू अंश खः । थुगु गाथाय् दानयात अतिकं प्रशंसा याना थथे धयातःगु दु । दान हे थ्व लोकया तिसा खः, दान हे दुर्गतिनिवारण खः, दान हे स्वर्गया त्वाथः खः, दानं हे शान्ति शुभ याई । बौद्ध धर्मकथं संसार–चक्रपाखें मुक्त जुया बुद्धत्व प्राप्त यायेत पुरे यायेमागु न्हापांगु पारमिता धैगु दानपारमिता खः । देवलोकय् उत्पत्र जुईगु व दिव्य सम्पति प्राप्त जुईगु छगू कारण नं दान  खः । (क्रोध वर्ग, ध. प.) मनुष्य जन्मय् पुण्य कमेयागेगु ह्वताः चूलाईगु नं दानं हे खः । अले दान याईम्ह व्यक्ति यात दानया फल थुकथं प्राप्त जुई । १. व यक्व मनूतय् प्रिय जुई । २. वयाथाय्  सत्पुरुषपिं वये वने याई । ३. न्ह्यागु परिषदय् नं  छ्रयों धस्वाका निर्भिक जुया च्वने फै । ४. मृत्यु लिपा स्वर्गलोकय् उत्पत्र जुया चीरकाल तक्क सुख अनुभव याये खनिइ । (सिंहसेनापति–सुत्त अं नि.)
“पञ्जराँ” नेपाल मण्डलय् नेवाः बौद्धतयसं दानया हे नामं हनीगु छगु अतिकं महत्वपूर्णगु मौलिक नखः खः । थ्व नखः यलय् गुँलाथ्व अष्टमीखुन्हु न्याय्किगु खःसा येँ, किपु, थिमि, ख्वप, व भ्वँतय् गुँलागा त्रयोदशिखुन्हु न्यायेकी । अथेहे स्वनिगःलं पिने पाल्पा, तानसेन, पोखरा तथा तिब्बतया मुख्य केन्द्र ल्हासाय् तक्क नं थ्व हे दिनखुन्हु पञ्जराँ नखः न्यायेकिगु चलन दु । थ्व नखःखुन्हु शाक्यभिक्षु  तथा बज्राचार्य सर्वसंघया कुलपुत्रपिसँ पञ्जराँ काः वईगु खः । प्रवज्या सम्वरया अभिषेक कयातःगु मदुपिसं पञ्जराँ काःवये दैमखु मखु । शाक्य, बज्राचार्य, तथा सकल नेवाः बौद्ध जयमाँपिसँ दान बिईगु याई । थुगु दिनय् सकल बौद्धतय्गु छेँखा छेँखापतिं, बाहा बहिलिई, दुवातय् दानशाला हे दयेका दिपंकरबुद्ध, बोद्धिसत्व, लोकेश्वर, तारा, करुणामय, बशुन्धरा, शाक्यमुनि बुद्धया प्रतिमा, फुलदानी गुलुपाः पौभाः आदि झः झः धायेक ब्वया दान बिइगु सामग्री दकों तयार याना तई । थ्वखुँहु विशेष याना दान बिइगु सामाग्री धैगु जाकी, वा, छो, माय्, कय्गु, हलः, बलः, गुलः, सूमरी, फलफुल, अम्बः, चि आदि खः । थुकिया अलाबाय् मेमेगु बस्तुत चकलेट, सिसाकलम, डटपेन, रुमाल, आदि अनेक बस्तुत नं बिइगु चलन दु ।
“पञ्जराँ” शब्दया उत्पत्ति तथा शाब्दिक अर्थयात कया विद्वानवर्गपिसं थःथःगु धारणा न्ह्यब्वया तःगु दु । गथेकि पञ्जदां, पिण्डजादान, पङजादान, पञ्जादान, पञ्जराँ, पञ्चदान आदि । गुम्हसिनं पृथ्वीलय् उत्पत्र जूगु जाकी बूबः, फलफुल आदि बस्तुत दान याईगुलिं पञ्जदान धाःगु खः धका धयातल । पं. बद्रीरत्न बज्राचार्ययाकथं पूजा, भोजन, पान, वासः, व न्हिं न्हिं ज्याय् खेलय् यायेत माःगु न्याताजि बस्तु दान याईगुलिं पञ्चदान धागु खः । हेमराज शाक्यजुयाकथं भिंगु मार्सी जाकिया खीर दयेका श्रद्धापूर्वक थःगु ल्हातिं आर्य संघयात दान बिईगुलि पञ्जादां धाःगुखः ।
धम्मपद्र अट्ठकथालय् धयातःकथं न्हापा पञ्चाग्गदायक धैम्ह छम्ह ब्राम्हणं थःगु बुँइ बालि पी धुंकानिसें वा सुया जाकि दयेका जा नयेबलय् तक्क याना न्यान्हु अग्रगु दान बिई । बुँइ बालि पिई धुनेसाथं खेतग्ग, दाइ याईबले खलग्गा, भण्डारय् तयेबले खल भण्डग्गा, वा हया थले तइबले कुम्भाग, अले जा थुया देमाय तया न्होने तयेहैबले पातग्गा धैगु न्हापाँगु दान बिई । उकिं पञ्चअग्रदान धका वा पिई धुनसाँनिसे खीर भोजन तयार जुइबले तक्क श्रद्धापूर्वक न्याक्वतक्क ल्हातं दान बिइगु परम्पराकथं पञ्जादान ÷पञ्जराँ जूवंगु नं जुईफु धैगु जिगु विचाः खः ।
पञ्जराँ नखः नेपालय् गुबलेनिसे प्रचलनय् वल धका थ्याक्क धाये मफुसां थ्व नखः प्राचीन कालंनिसें हे हना वया च्वगु पक्का खः । छाय्कि सक्वया बज्रयोगिनीय् द्योयाथाय् भपुइका तःगु खासि व दिपंकर बुद्धया छ्योँ थुकिया प्रमाणथें जितः ताः । अथेहे पञ्जराँ खुन्हु न्यायेकिगु मरुया ताम्राकार तय्‌गु तःचतं गुथिया तसकं पुलाँगु छगः खासिइ जिर्णोद्वार ने.सं. १ धका च्वयातःगु दुगुजुया च्वन । अथेहे थुकिया ल्याः चाः च्वयातःगु यक्व हे तालपत्रत नं दु । थुखुन्हु मरुया ताम्राकार तय्सं मरु दथ्वी तःधक सिँयागु दानशाला हे ग्वयाः नीसी याना, शुद्धगु वसतं पुना छुँ हे मनसे न्हिच्छि तक्क हे छम्हसिनं दान याना च्वनी । अन्तय् फूबरे वयेका बाकि दनिगु जाकि दक्वं दान याना दानया ज्या क्वचायेकी ।
पञ्जराँखुन्हु मरुइ ग्वइगु सिँयागु दानशाला अर्थात काण्ठमण्डप पाखेँ हे काठमाडौं शहरया नाँ काष्ठमण्डप जूवंगु धाई । छगू प्राप्त अभिलेख कथं “राजा विक्रमसेनं दक्षिण देशं षट्शास्त्री महेश्वर थाकुर झिकेयाना वैगु समतिं कलिगत २९७३ रे बौद्धमार्गितसें  श्रावण शुद्धि पारुंनिसे भाद्र बदि ३० तक बौद्ध याता अले बदि १३ (त्रयोदशि) दिन अत्र दान याकेगु चलन दय्का ब्यूगुलि व दिन खुन्हू मरुत्वालय् प्यंगः घोंसिँया मण्डपय् च्वना अत्र दान यायेगु रीत चले जूगु । लिपा बृषभदेव जुजुया पालय् गुठी तया स्थिति बाँधेयाना रीत समेत चले याना ब्यूगु यद्यपि चले जुयाच्वंगु दु । थ्व त्वाले सिँयागु दवलि (मण्डप) दुगुलिं काठमाडौ धका नां प्रख्यात जुल” ।
थौँकन्हेया मरु सतः दुगु थासय् यक्व न्हापा काष्ठमण्डप महाविहार धैगु तःधंगु विहार दुगु खँ जिं न्यना तयागु दु । भाजु जोन के. लकं नं “बुद्धिष्ट मोनाष्टरिज अफ नेपाल” नांया थःगु सपूmतिइ थन काष्ठमण्डप धैगु विहार दुगु खँ उल्लेख याना तःगु दु । थ्व हे लागाय् पद्मपाणि लोकेश्वरया, क्वाःपा छेँ, मञ्जुश्री, महाँकाद्यो, गनेद्यो, अमिताभबुद्ध दुगु तोरण, प्रवेशद्वारय् ततःधंपि सिंहत, गःकुटी (गन्धकुटी) आदि दुगुलि थन न्हापा तःधंगु हे विहार दुगु जुइमाः धका धायेथाय् लँ दु । अथेहे २०७२ सालया भूकम्प लिपा डरहम विश्वविद्यालयया प्रोफेसर रोविन कनिघमया नेतृत्वय् जूगु पुरातित्विक सर्भेक्षणय् नं थ्व मरुसतःया जग बाइससय वर्ष पुलाँःजूगु खँ धाःगु दु । अथेजूगुलिं न्हापांनिसे हे थन काष्ठमण्डप विहारे दानशाला ग्वया पञ्जराँ विइगु चलन दुगु जुइमाः धका धायेछिं । पञ्जराँ बिइगु लागि मरुसतःलय् दुने च्वना हे जा थुइगु चलन यद्यपि थौं तक्क नं द हे दनि । मण्डप दयेकिगु सिँ नं न्हापा मरुसतःलय् तया तइगु खः ।

पञ्जराँ नखःयात नेवाः बौद्धतय्‌सं विशेष याना दिपंकर बुद्ध नाप स्वापु तया न्यायेका वयाच्वंगु दु । दान बिइत दकले न्हापाँ दिपंकर बुद्धयागु प्रतिमाय् पूजा याना दानप्रदान यायेधुंका तिनि लिपा मे मेपिन्त दान याई । परापूर्व कालय् दिपंकर तथागत उत्पत्र जूबले शाक्यमुनि बुद्ध मेघमानव (सुमेध ऋषी), ज्ञानकर माकः, धर्मश्री तथा सर्वानन्द राजाया रुपय् प्यक्व तक्क जन्मजुया दान पारमिता पूरा याःगु जुया च्वन । दकलेलिपा सर्वानन्द राजा जुया जन्म जूबले थःगु राजदरवारय् दानशाला ग्वया दिपंकर बुद्ध सहित चयद्वः भिक्षुसंधयातप्रशन्नशील विहारं निसें यात्रा याना बिज्याका बाद्य थाका, ध्वज पताका ब्वयेका, छत्रं कुयेका, च्वामोलं गायेका स्वाँ, सिन्ह, जाकि ह्वलाः अत्यन्त श्रद्धापूर्वक पूजा सत्कार याना भोजन, वस्त्र, पान तथा वासः दान याना बिज्यागु खः । सर्वानन्दराजाया श्रद्धा भाव खना दिपंकर तथागत अत्यन्त प्रसन्न जुया थनिनिसें छ बुद्धपुत्र जुल अले छंगु थ्व दान कीर्ति कल्पान्तक नं स्थीरजुया संसारय् प्रचार जुया च्वनेमा, धका दानया महात्म्य “दानगाथा” आज्ञा जुया बिज्यात धका अवदानय् उल्लेख जुया च्वंगु दु ।नेपाल मण्डलया पञ्जराँ नखः नं थ्व हे सर्वानन्द राजाया कथापाखेँ प्रभावित जुयाच्वंगु खनेदु ।
दान गुकथं बिईमा धैगु खँय् अंगुत्तर निकायलय् स्पष्टरुपं थथे धयातःगु दु । दान सत्कारपूर्वक बिईमाः, स्वचित्त मनं बिईमाः, थःत यःगु बस्तु बिईमाः, हानं हानं काःवयेमा धैगु चित्त तया बिईमाः थःत नं मेपिन्त नं आघात मज्वीकथं बिईमाः । यदि थुकथं दान बिईफत धाःसा दानया फल नं महान जुई ।
बौद्ध नेवाःतय्गु दान बिइगु सस्कार नं अतिकं उच्च खनेदु । दान बिइबले दातापिसं अतिकं श्रद्धापूर्वक आदर गौरव तया सत्कार याना दान काःवःपिं शाक्य बज्रचार्य कुलपुत्र पिन्त सिन्हतिकाः स्वाँ छाया, धुँ धुपाँय् गोजा जजंका आदितया पञ्चोपचार पूजा याना दान बिइगु याई । गुलुपाः, खीर भोजन नापं दान दक्षिना नं बिइगु याई । अले दान काःवःपिं गुरुजुपिसँ आयु बृद्धि, यशो बृद्धि जनधन सन्तान प्राप्त जुइमा धका शुभ आशिर्वाद बिइगु याई ।
थुकथं अतिकं सम्मनितपूर्वक हनावया च्वंगु पञ्जराँ नखः छुँ दशक न्ह्यो लोप जुया वनिगु अवस्थाय् लाय्धुकूगु खः । थुकी यक्व विकृति विसंगति नं जुजु. वना च्वगुलिं थुकिया महत्व बुलुहुँ पाः जुयावना च्वंगु खनेदत । थुगु हे खँयात वाःचायेका पञ्जराँ नखःयात मर्यादित रुपं हनायंकेया लागि  हनेबहम्ह श्रद्धेय गुरवर प्रा. डा. नरेशमान बज्राचार्यजुया नेतृत्वय् छगु कार्य समिति गठन याना  बि. सं. २०६४ सालंनिसें सामुहिक पञ्चदानया अभियान न्ह्याकूगु थौंतक्क नं निरन्तररुपं न्ह्याना हे च्वंगु दु ।
थुकिं संकलन जूगु दान रकम लुम्बिनी निर्माण जुयाच्वंगु नेपाल बज्रयान महाविहायात समर्पण याःगु जुल । दकले न्हापां सामुहिक पञ्चदानं संकलन जूगु रकम २१ लाख पाखेँ पुसा पिउगु बज्रयान महाविहार थौं तक्क थ्यंबले निर्माणया ज्या करीव ८५ प्रतिशत पुवने धुंकूगु जुल । थुकथं पञ्जराँ नखः नेवाः बौद्ध तय्गु छगू अतिकं महत्वपूर्ण बौद्ध अभ्यास खः ।
“मूर्खतय्‌सं जक दानया प्रशंसा याईमखु, धीर पण्डितपिसं दानया अनुमोदन याना: , दानया पुण्यं परलोकय् सुख प्राप्त याइ ।” (लोक वर्ग, ध.प., गा. नं. १७७ ) सकसियां भिं जुइमा ।