“जि ला घ्यान्सेयाम्ह हे खनि सा !!”- द्वारिकादास राजभण्डारी

जि मचाबलय् दँ पतिकं निक्वः जोर वइगु, ई घुर्का छ्वयाबलय् कथु हे स्याक्क । अले उज्वःगु ज्वर वइबलय् जिं अजूचायापुगु म्हगस खनीगु । उगु म्हगसय् जिगु न्हासय् हाइथें च्वंक ल्वहं ला छु खः छु खः ग्वाराग्वारा च्वंगु वइगु । जिं स्वय् बलय् ल्वहं ग्वारा छधी जुयाः अंगःया रुप कयाच्वंगु थें च्वं । वया उँ ख्युँसे व हाकुहाकु धाः । भतिभति तलके नं जू । सम्म मजुसे थाहाँ क्वाहाँ वं । तर च्वका लूगु छुं नं तुक्रा मदु । ल्वहंया आकार उथें मजू । तःकु–चीकुगु ल्वहंया अंगः थें जुयाच्वंगु खनेदु ।अले ज्वर वक्व पतिकं थज्वःगु दृश्य खनाः थारान्हुइक ग्याइगु । अले न्ह्याबलें नं लिचिलेगु । अनंलि न्हयाबलें नं छुं ई तक न्ह्यः हे मवइगु । अले न्ह्याबलें अजू चायाः बिपनाय् गुबलें नं मखंगु वस्तु म्हगसय् गथे वल धयागु न्ह्यसः जिगु मनय् वइगु । लिपा वनाः जिं थुकी च्युताः हे तय्गु त्वःता । थ्वयात मचातय्गु कपोल कलपित्त विषय थें खइ धकाः थुइकाः विचाः याय्गु हे त्वताः ल्वःमंका छ्वया ।
अथे हे १६÷१७ दँ ति दुबलय् तराईया सप्तरी जिल्लाय् सिसुवा धयागु गामय् स्वलात्या च्वना वयाबलय् हाकनं तसकं ज्वर वल । वैद्य वासलं उपचार मजुल। जि होसय् मदु । गुलि वा तक होसय् मदुगु खः आ लुमंके नं मफुत । अन्तय् छम्ह भारतीय डाक्टर हलडर धाःम्ह हयाः जिगु उपचार यात । छवा लिपा जिगु ज्वर क्वाहां वल । जिमि दाजुं डाक्टर हलडरयाके मेगु वासः माल धकाः काः वंबलय् अय् व मसीनि ला! का का धकाः मेगु तँसा वासः बियाहल हं । जि म्वाइगु डाक्टरं नं आशा मयागु अवस्थाय् लात धयागु खनेदत । ग्वःन्हु तक जि उसाँय् मदु धकाः जिं धाय्ला मफु । अथेसां जि होसय् वसेंलि जिं अय्क जिगु जवः ल्हाः ल्ह्वनाः स्वयाबलय् क्वँय् व छ्यंगु जक जुइ धुंकुगु जुयाच्वन । जिला झसंग हे जुल का । जिगु नादिया निपु क्वँय्ला बांलाक हे खने दयाच्वन ।थथे सिकिस्त जुइक उसाँय् बांमलाबलय् हाकनं व अजू चायापुगु मचाबलय् खनागु म्हगस खनाः जिगु मनं धाल,“थ्व छु मचाबलय् खनागु म्हगस हाकनं छाय् खनाच्वंगु ? हे भगवान !” आवंलि जिं थ्व म्हगसयात लुमंके हे मखु धकाः मनंतुना । छाय्धाःसां म्हगसय् खनीगु अवस्थाया छु नं वस्तु बिपनाय् गुबलें नं खनागु मदु । थ्व छगु भ्रम जक जुइमा धकाः जिं थुइका ।

ल्हासाया खासा सहरया होटलय् छचा बाय् च्वनाः कन्हय्कुन्हु भतिचा न्यासि वनेमाल । छाय्धासां चलः वयाः लँ स्यनाच्वंगु हुनिं मोटरं होटलतक थ्यंके मफुत । होटलय् च्वनाबलय् चच्छि हे चलः वयाः ततःग्वःगु ल्वहं कुतुंवयाः च्वंगु सः हे ताय् दुगु खँ लुमंकेबलय् आः तक नं तसकं हे म्ह पीसे च्वं । निकु, स्वकु ब्याया लँय् नं छथाय् ला लँ हे चुइकाः यंकुगुलिं छकुत्या हाकःगु लँ मदयाः तिंन्हुयाः हाकनं न्यासिवने माल । उगु लँ मदुगु थासं तप्यंक हे भोटेकोसी खुसि खनेदु, गुलि ग्यानापुसे च्वं बा…….। तर जिगु मनय् धाःसा ल्हासाया खँ जक जायाच्वन । अले जि सरासर मोटर पियाच्वंगु थासय् न्यासि वना । उबले लाक्क छम्हसिनं “ल्हासा जाने हो?” धकाः न्यन । जिं “खः” धया । भुयुपिं निम्ह तिपू न्हापा हे फ्यतुनाच्वंगु खनाः नापं फ्यतु वना । यात्रा न्ह्याः वन । लँ नागबेलि काकां थाहां वन ।

न्यालम नांया थासय् थ्यन । मदिक्क जिप न्ह्याः वन । सिमा व घाँय् छुं नं मदुगु खुल्ला थासय् पेट्रोल स्टेसनया न्ह्यःने दिकल । थ्व थाय् भुगोल विज्ञतय्गु कथं जंगलया सिमा पुलाः च्वय् थ्यन खनी । अन ताः ई पीमाल । छाय् पियाच्वनागु धकाः न्यनाबलय् ल्हासां नेपालया सिमानाय् तक वय्त अनुमति पत्र काय्माःगु खनि । व मदया पेट्रोल मबियाच्वंगुलिं खँ ल्हाना च्वगु जुयाच्वन खनी । व जिपय् ड्राइवर व मेम्ह गाइड थें च्वंम्ह छम्ह दु । थ्व खँ व हे गाइड थें च्वंम्हसिनं जित धाःगु खः । अन विजुली मदुगु थाय् खनी । नापं पाःलूगु भूगोल जुयाः खःला पेट्रोल ट्यांकीया पाइप थ्यं मथ्यं झिकू हाकःति क्वय् लाः (Gravity flow यायेमाःगुलिं ला?)। मेगु छता खँ, थ्व थासं दक्षिण पाखें याने नेपालपाखे स्वय्बलय् वाउँगु गुँ जाःगु पहाड क्वय् लाःगु  खनेदु । तर उखे उत्तर पाखे स्वय्बलय् भ्वइसे च्वंगु चकंगु ख्यः खनेदयाच्वन । थ्वया अर्थ थ्व थाय् चार हजार मीटर स्वयां च्वय् थ्यन धयागु जिगु अनुमान । अन निघौलिं मयाक्क ई काल । अथे जुगुलिं थें व गाइडं क्यान बियर छगः त्वं धकाः जितः बिल । जिं हिमाल क्षेत्रया उलि तःजाःगु थासय् अय्ला दुगु पदार्थ त्वने मज्यू धकाः न्यनातयागुलिं “म्वाल जितः मज्यू” धकाः धया । तर वं झीगु स्वभाव कथं अथे छुं जुइमखु धकाः लिसा काकां धाल,“ म्वालका हिं !” धकाः त्वना । अनंलि भतिचा ई लिपा पेट्रोल तयेकल । अले यात्रा हाकनं न्ह्याः वन ।

वाउँगु गुँ व पहाड फुक्कं ल्यूने, क्वय् लाःगु खना । तिङ्ग्री मैदान धकाः न्यना तयागु थाय् जकं जुयाच्वन खनी । जमिन भचाभचा थाहाँ कुहाँ वंगु तसकं सम्म थें च्वंगु विशाल फाँत जुयाच्वन । मिखां तिफ्याय् मदुगु फाँत जुयाच्वन खनी । म्ह्वतिं नं बाघौ तक न्ह्यज्याः वसेंलि थय्क जिपं ल्यूने स्वय् लात । अजूचायापूगु लू खना । च्वापुगुँ ला जिमिगु थासं यक्व हे क्वय् धकाः लात खनी का । डाइबरयात अय्, … दिकिदकि धकाः धयाबलय् ड्राइबरं झ्वात्त दिकल, जि फोटो काय्त काचाकाचां जिपं कुहाँवना । जिं छपलाः जक छु तया इक्कुसे च्वनाः झण्दै थसः पाय् त्यन । धेक्कार! खि नःगु बुद्धि । असं त्वलय् जि न्यनातयागु कथं थ्व तिङ्ग्री मैदान धयागु थाय् ज्यानमारा धकाः न्यना तयागु खः। छाय्धाःसां थ्व तिङ्ग्री मैदानया लागा थ्यं मथ्यं निसः किलोमिटर ताःहाकःगु ख्यः खः । अन लः गनं नं मदु । छगु थासं मेगु थासय् थ्यंकेत न्हिच्छि यंकं न्यासि वनेमाः । थ्व तिङ्ग्री धयागु गजब हे खनी का । प्यखेरं स्वय्बलय् जि ला सर्गतय् थें च्वं का । छाय्धाःसां प्यखेरं सर्ग जक खनेदु । झी थन तापाक्क जुसां वाउँगु जक खना च्वनागु बानि ।

उकीं, तिङ्ग्री थें जागु थासय् वने न्ह्य, उखुन्हुया अनया मौसम बांलाइगु खः कि मखु, च्वापु गाइगु सम्भावना दु कि मदु धकाः न्हापा हे पक्का यायेमाः । लँय् च्वापु गायाः मनूत म्वाय् मफुगु थाय् खः । जिमिसं अंसनय् सुं मनूत अप्वः हिसि मदुपिं व झंगः ल्हाइपिं जुल धाःसा, का! थ्वइत तिङ्ग्री मैदानय् घ्वाय् माल धकाः ख्याच्वः बीगु । जिं थू कथं थ्व थाय् ४००० निसें ५००० मिटर तकया उचाइ दु । अले थ्वयात हिमालया मरुभुमि कथं थुइकेमाः । अथे जुयाः जिं न्यनातयागु कथं सुया नं ल्हासा वने न्ह्याः सा छेँ जः व दाजु किजापिं फुक्कलिसें काल बिलया ज्या ज्यंकाः वनेमाः धयागु मान्यता दु । जिगु त्वालय् छम्ह तुलाधर साहु ल्हासाया लँय् च्वापुं गायाः सीगु खँ न्यनागु दु, भोगय् यानागु दु ।

अय् जुयाः यात्रा याय् न्ह्यः ल्हासा वनीपिं पर्यटकतय्त न्ह्याबलें वय्बलय् इमित जिमिसं मधासे मगाःगु खँ धयागु हिमाली क्षेत्रय् उचाइ व लागाय् गुबलें नं काचाक्क सनादीमते । लः त्वनेत माःगु नं खाली यानादी मते धया वया च्वनाम्हेस्यां आः वयाः थःम्हं हे ल्वमंकाः काचाक्क दनागुया लिच्वः लाःगु सीका । जि नापं च्वंम्ह जर्मन पर्यटक तिपू नं धन्दा काय् म्वाः थ्व उचाइया लिच्वः नीप्यघौ तक दइ । अले अथें हे तनावनी धाल । उखुन्हु लँय् छगू थासय् बासं नं च्वनेमाल । व थाय्या नां जुलुङ्ग गां खःला बांलाक जिं लुमंके मफुत । व कुन्हु जिगु चच्छि हे मिखा चालातुं च्वन । न्ह्यः ला भ्या हे मदु का ।

कन्हय् कुन्हु यात्रा न्ह्याः वन । छुं घौ लिपा घ्यान्से धयागु छगू गामय् थ्यन । अन छगू गुम्बा दु खनी । उकिं भचा तापाकं गुं खनेदु । थन पर्यटक वः खनी । अथे जुयाः व गुम्बाया लँय् निखेरं हे बँय् कापः लायाः झीथाय् थें तुं क्युरिया वस्तु मीगु यानातःगु खना । पसः स्वस्वं गुम्बाय् परीक्रमा याय्त वना । सुथसिया झितात्या ई जूसां गुम्बाय् दुने झलमल जुइक मत मदु । चिकुगु थाय् जुयाः जुइमा चिचीपाःगु झ्याः छपाः, निपाः तापाक्क दुगुलिं दुने ख्युं ख्युं धाः । परिक्रमा याय्त वःपिं मनूतय्गु उलि हुल मदु । बुलुहुं परिक्रमा याना । परिक्रमा सिधइ थें च्वंबलय् झसंग वनाः जिगु पलाः निपलाः लिज्यानाः ल्यूने वयाच्वंम्ह मनूया पाली थक्कर नयाः झण्डै दय्त्यन । अय्! अय्! छु जुल धकाः जिगु लप्पा ज्वनाः न्यन । जिं छुं हे धाय् मफुत । फुक्कसितं नमस्ते यानाः क्षमा फ्वना ।

अहो थ्व छु जुगु धकाः छक्व परिक्रमा यानाः वया । अबले तःग्वःगु बुत्तां कियातःगु माने थ्याक्क जिगु ब्वलय् च्वय् लानाः जिगु न्हासय् हाय् त्यंगुलिं जि थारा म्हूगु जुल । नापं जि मचाबलय् ज्वर वक्व पतिकं म्हगसय् खनीगु न्हासय् हाइथें हाइथें च्वंक वइगु वस्तु थ्व हे खःला कि धकाः लुमना वल । बल्ल जितः विश्वास दत, जिं उबले म्हगसय् खनागु थ्व हे खः धयागु खँय् जितः शंका मदया वन । पूर्व जन्मय् जि घ्यान्सें सहरयाम्ह हे खः धयागुली शंका मदयावन । थ्व हे झ्वलय् पूर्व जन्म विषययात कयाः च्वयातःगु यक्व अनुसन्धान पत्र व विशेषज्ञतय्गु च्वसु ब्वनातइगु लुमना वल । उकिं यानाः जिगु विश्वास झन क्वातुया वल । थ्व हे हुनिं जुइमा जिं ल्हासा याकःचा वनेगु धयागु गुलि ग्यानापुगु खः धयागु खँय् छुं हे विचाः याये मफुत । खास यानाः याकःचा वनेगु उकीसनं हिमाल लागाय्, सामान्य खँ मखु । तर थ्व घ्यान्से सहरनाप जिगु पूर्वजन्म नाप स्वापू दुगु जुयाः जवं खवं छुं नं विचाः मवःगु जुइमा । अनंलि ल्हासा वनेगु, स्वयां छेँय् लिहाँ वनेगु खँ आपाः लुमनावल । जि ला थुगु ग्यानापुगु लँ जुयाः हे लिहाँ वनेमानि धयागु खँ जिगु छ्यं जाल ।

जिं च्वय् वर्णन यानागु सियुगु ग्वाराचा च्वंगु ल्वहंया धी धयागु नाप थन थ्व गुम्बाया तःग्वःगु मानेय् सिजःया पाताय् कतां कियातःगु आखः ग्वलं ज्वःलाःगु क्यनाबिल । वयागु उँ व भतीचा तल्के जूगु अवस्थां यानाः जिं म्हगसय् खनागु वस्तु थ्व हे खः धयागु खँय् जि पक्का जुल ।

अस्तु!!