(Untitled)

सकोया माधव नारायण धलं विधि व स्वस्थानी धलंया खं अले सालिनदी लागाय न्हून्हूगु संरचनाया विकृति मतनेगु खं

डा बाल गोपाल श्रेष्ठ
(नेपालभासायात सरलिकरणया अभियान कथं थुगु चोसुइ जिं गननं विसर्ग छेलागु मदु । मचिंकुसें चोया नं छता हे उच्चारणा जुइगु फुक्क हे खंगोत चिंकेगु तोतागु दु । अथेहे क्रिया याने यासुइ फुकं चोय बोयेकागु दुसा तुतिपाला आख छेलेज्या नं गनं यानागु मदु । नापं चन्द्रबिन्दु मछ्योसें सकभनं शिरबिन्दु हे जक छेलेगु यानागु दु । – चोसामि)

माधव नारायणया धलं दनिगु ई व स्वस्थानीया धलं दनिगु ई जोलागुलिं निगुलिं छगू हे जकं खला धयागु भ्रम सकसितं जुइगु स्वाभाविक ख । उकिसं सकोय नारी खुसि सिथय माघ लच्छि धलं दनिगु व अन स्वस्थानीया बाखं नं कनिगु जुयाचोंगु नापं नारी खुसियात हे थौंकन्हय न्हू न्हूगु स्वस्थानी सफूइ शालिनदी नं धायेगु याना हगुलिं सकोया माधव नारायणया धलं दनिगुयात हे धात्थें स्वस्थानीया धलं दनिगु ख धयागु भ्रम जुइगु हे जुल । न्हापा गब्लें हे मनेनाथें थौंकन्हय गुलि गुलिस्यां ला माधवनारायणं हे स्वस्थानीया धलं दन धायेगु थेंक नं यानाहगु खनेदत । सको गुंबहाया ह्याउंख्वामाजु बज्रयोगिनी द्योयात हे स्वस्थानी माता धायेगु थेंक नं यानाहगु खनेदत । तर निगू अलग अलग हे ख धयागु खं निगुलिं धलंया विधि विधान व इतिहास बांलाक अध्ययन याना सोल धासा झीसं अपुक ध्वाथुइका काये फु । माधव नारायण व स्वस्थानीया धलं धयागु विधि लिसें फुक फरक फरक खं ख ।

माधव नारायण धलंया खं
माधव नारायणया धलं दनेगु चलन गबलेलिसें न्हेज्यात धइगु त्याजिंगु इतिहास लुगु मदुनि । जिं थगु अनुसंधानया झोलय मदया वनेधूंकुम्ह सुरेन्द्र राजोपाध्याय पाखें धलं दनेगु ‘माघव्रतोद्यापन विधि पुस्तक’ प्राप्त यानागु ख । थो सफू प्रचलित नेपाल लिपिं चोयातगु व लिपा देवनागरीं ल्हेयातगु निगुलिं सुरेन्द्र राजोपाध्याय द्योबाज्यां जित बिया बिज्यागु ख । थुके सकोय नारि खुसि सिथय माधव नारायण धलं दने कोचायेका सिपुन्हि कुनुं अश्वमेध यज्ञ धाइगु सांज्ञ होमया झोलय माधव नारायणयात याइगु दशकर्म बिधि विधान नापं सकतां विधि पुवंक दु । प्रचलित नेपाल लिपिं चोयातगु सफू गुलि पुलां धाये थाकु । तर सफूया दकले कोय थुगु सफू गंगा रानीनं माघ व्रत संकल्प यानातगु खं व निम्ह फुकि पद्ममेशानन्द राजोपाध्याय व जोटिशानन्द राजोपाध्यायपिनिगु उगु मंका सफू ब्रम्हपुरिइ तयातयेगु खं चोयातगु दु । थुगु सफू हे देवनागरीं ल्हेया तगुलिइ नेपाल संवत १०७५ चिल्लागा षष्ठी सोमवार कुनुं चोय सिधेका सको ब्रम्हपुरया गंगा रानीनं स्थापना यानातम्ह माधव नारायणयात अर्पण यानागु खं धयातगु दु । थिपिं सफूलय गननं स्वस्थानी व्रतया खं वयाचोंगु मदु । नारी खुसि सिथय चोंगु धलं दना जछि माधव नारायण मुर्ति बासं तइगु अले सावात देनिगुरचोनिगु मि च्याकिगु थाय ( धलंपु सतया अंगलय चोंगु शिलालेख नेपाल संवत ९०९ उल्लेख जुयाचोंगु दु । धलंपु सतया पुनर्निर्माण लिपा उगु शिलालेख आ अन तयातगु धासा खनेमदु १
गंगा रानी व त्रैलोक्य मल्लदेव नापं त्रीभुवन मल्लपिसं नेपाल संवत ६८० ९सन १५६०० रिखे सकोय राजकाज यागु व नेपाल संवत ६८१ दंय सको देय चाहिका पखा दन धायागु इतिहास दु । गंगा रानीं माधव नारायणया स्थापना यात धयागु खं नं व हे ईलय जूगु अनुमान याये छिं । थुकथं सोयेबले सकोय माधव नारायण धलंया थो चलन छुं मखुसां ४६० दं दयेधुंकुगु अनुमान यायेफु । दकले पुलांगु संस्कृत भासं चोयातगु स्वस्थानीया श्लोकत धयागु नेपाल संवत ६९३ ९सन १५७३० या ख । नेपालभासाय दकले न्हापां चोयातगु स्वस्थानी नेपाल संवत ७२३ ९सन १६०३० यागु ख । थो ल्याखं माधव नारायणया थापना व व्रत स्वस्थानी श्रृजना जुइ न्हेव हे जूगु धायेछिं ।
सकोय माधव नारायणया धलं दनिपिं फुकस्यां सुथय दंसां निसे बहनी मद्यंतले ‘माधव नारायण’ ‘माधव नारायण’ जक हालिगु झीसं स्यु । सुरेन्द्र राजोपाध्याय बाज्यां जित बिया बिज्यागु नारीइ न्हिथं मध्यान्नय माधव नारायणया धलं दंकिगु बिधिइ स्वस्थानीया उल्लेख गनं नं जुयाचोंगु मदु । केबल माधव नारायणया नां व स्तुति जक अन दु । माधव नारायण व स्वस्थानीया धलं छगू हे छता हे जूगुसा अथे मजुइ मागु ख । सकोय दनिगु धलं यदि स्वस्थानी व्रत हे खसा धलं दंपिं फुकस्यां ‘माधव नारायण माधव नारायण’ धका स्तुति मयासें ‘स्वस्थानी स्वस्थानी’ धका जक स्तुति यायेमागु ख । तर अन धलं दनिपिं फुकस्यां सुथय दंसां निसे बहनी मद्यंतले माधव नारायणया जक स्तुति हालिगु झीसं नेना चोनागु दु । नितांया धलं खसा नितांया नां नं उतिकं कया हालेमागु ख । अथे अन जुयाचोंगु मदु ।
जिनापंया खंल्हाबल्हाय आ मदया वनेधुंकुपिं द्योबाज्यापि सुरेन्द्र राजोपाध्याय, भिष्म राजोपाध्याय आदिपिसं माधव नारायणया धलं व स्वस्थानीया धलं धयागु ब्यागलं ब्यागलं हे ख धका धया बिज्यागु ख । भिष्म राजोपाध्याय द्योबाज्या याके माधव नारायणया धलं दंकिगु विधि प्रचलित नेपाल लिपिं चोयातगु सफू नं दुगु ख । हालय हे सकोया माधव नारायण चांगुइ चाहिके यंकिबले धलं दंका बिज्याइम्ह चक्रधरानन्द राजोपाध्याय बाज्यां नं माधव नारायणया धलं लिसे स्वस्थानीया छुं स्वापु मदुगु व माधव नारायणया धलं दनिबले स्वस्थानीया स तकं उच्चारण यायेम्वागु खं धया बिज्यागु दु । माधव नारायणया न्हिथं धलं दंकिगु विधि थन कोय बोना दिसं ।

स्वस्थानी बाखंया खं
नेपालभासायागु न्हापांगु स्वस्थानी बाखनय नवराजदेव नांम्ह छम्ह बर्मुया कायमचा थ मां गोमयीजुं लच्छि स्वस्थानीया धलं दंगुया प्रतापं जुजु जुइखंगु खं न्हेथनातगु दु । नेपाल संवत ६९३ ९सन १५७३० या संस्कृतया न्हापांगु स्वस्थानीइ गोमयजु व वया काय नवराजया बाखं संस्कृतया १४८ स्लोकय कोचायेकातगु दु । नेपाल संवत ७२३ ९सन १६०३० या नेपालभासाया न्हांपागु सफूतिइ संस्कृत भासं नेपालभासाय ह्युम्हेसिनं थगु खं तना हिलाबिल । नेपालभासाया थो न्हांपागु स्वस्थानी बाखनय लावण्य देशया नां व शालिनदी खुसिया नां आदि छुं नं मदु । नवराजया कलाया नां ब्रुम्हुनिचा जक धयातगु दुसा चन्द्रावति धका नां नं अन वगु मदुनि ।
नेपालभासां पर्त्या भासाय हिलातगु स्वस्थानी धासा दकले पुलांगु सन १८१० तकयागु लुगु दु । मैथिली व हिन्दी भासंनं थो बाखं हिलातगु दुसा नं नेवा व खयतयसं जक थो बाखं कनेगु यानावैचोंगु दु । नेपाल जर्मन पाण्डुलिपि संरक्षण परियोजनां स्वस्थानीया ६२६ गू थीथी स्वस्थानीयात सन १९७०—१९९० तक्क दुने थी थी मनूत पाखें मुंका माइक्रोफ्लिम दयके धुंकगु दु । दकले न्हापांगु छापा आखलय थाना पिथना तगु स्वस्थानी बाखं धासा सन १८८९ यागु लुगु दु । काशिनाथ तमोटजुं थगु ‘स्वस्थानी व्रतकथा परम्परा’ चोसुइ स्वस्थानी व्रतया ताहाक इतिहास न्हेबोया दिगु दु । वयकया उगु चोसुं नं स्वस्थानीया विधि विधान व इतिहास लिसें माधव नारायण नापं छुं स्वापु मदुगु खं प्रश्त जू ।
अमेरिकाया मयजु लिन्दा इल्टिसं दकले न्हापां स्वस्थानी धलं दनिगुया बारे दुग्यंक अध्ययन याना नेपालभासाय अच्युतानन्द राजोपाध्यायं चोयातगु छगू स्वस्थानीयात अंग्रेजी भाषं भाय हिलादिगु दु । अथेहे मेम्ह विद्धान जेसिका भान्ताइन ब्रिकेनहोल्टज मयजु नं स्वस्थानी धलंया अध्ययन याना विद्यावारिधी कयादिगु दु । मेरी एन्डर्सनं नं थगु सफूतिइ स्वस्थानी व्रत व माधव नारायणया व्रतया फरक मक्यंगु व उकीसं माधवनारांयात महादेव नारायण व हरिहर धयातगु दु । लिपा स्वस्थानी बाखंनय स्कन्द पुराण, पद्म पुराण, शिव पुराण, लिंग पुराणया बाखं नं ल्वाकछ्याना हगु दु ।
थौंकन्हे झीसं नेना वैचोनागु स्वस्थानी बाखंनय मुकं सोंगु बो दु । न्हापांगु बोय दानव मधु व कैतवयात स्याना थो ब्रम्हाण्डया सृष्टि जूगु खं दु स निगूगु बोय शिव सती अले पार्वतीया बाखं दुथ्याकातगु दु धासा सोंगूगु बोय गोमयजु व नवराजया बाखं दु । थो सफूया न्ह्याइपुगु खं छु धासां थुकी नेपा गालय चोंपिं थिथि द्यो देविपिनि बारे दुग्यंक न्हेथनातगु दु । गुलिखे सफूतिइला शाक्यमुनिया खं नं न्हेबोया बौद्ध धर्मया बाखं नं दुथ्याकातगु दु । स्वस्थानी व माधव नारायणया निगुलिं धलं दनिगु छगू हे लाय लावगुलिं याना मनूतयसं नितां छगू हे धका नं भापिइगु यानाचोंगु खनेदु ।
स्वस्थानी बाखनय लावण्य देयया नां लिपा लिपा निंतिं चोयेगु याना हगु धयागु खं आपास्यां मस्यू । लावण्य देय धात्थें गन धयागु छुं त्यामजिंसां मनूतयसं सको देय हे लावण्य देय ख धका नं बाखं दयेका हल । सन १९९६ तक सुनानं पुज्यागु खनेमदुगु नारी खुसि पारि चोंगु छग लोहंयात तकं १९९७ सनय वया नवराज महाराज धका प्रचार याना मेला जछि पुज्याना आम्दानीया स्रोत दयेकेगु ज्या नं यानाहल । थो फुक्कं लिपा दयेकाहगु काल्पनीक ज्या ख । नारी खुसिइ क्वांहा वनेगु त्वाथया नापं च्याकुं लुइक कलात्मक स्वस्थानी देग दना स्वस्थानी द्योया पलिस्था यागु दु । सन २००९ थुखे तिनिं जक धस्वाकूगु थो स्वस्थानी देगयात नं लिच्छवीकालिन प्राचीन देग धका धाइपिं मनूत नं पिदंगु खनेदत । थो न्हूगु स्वस्थानीया द्योगलं माधव नारायण द्योया महिमा तकं तना वनीगु जकं मखुला धका गुलिस्यां च्युता कायेगु नं यानाहया चोंगु दु ।

गुंबहाया ह्याउंख्वामाजु स्वस्थानी माता मखु
माधवनारायणं हे स्वस्थानीया धलं दन धयागु न्हापा सकोय सुनानं मधागु, सुनानं मस्युगु खं ख । न्हापा गब्लें सुनां धयामतगु नेनामतगु माधवनारायणं हे स्वस्थानीया धलं दनिगु धयागु खं थौंकन्हय सकोया संस्कृतिविद धया म्हस्युम्ह प्रकासमान श्रेष्ठजुं धायेगु यानाहगु दु । वयाबे छपला न्हेचिला वयकलं सको गुंबहाया ह्याउंख्वामाजु बज्रयोगिनीयात हे स्वस्थानी माता धायेगु थें यानाहगु खनेदत । थो तसकं अजुचाइपुगु काल्पनिक खं ख । थज्यागु अप्रमाणीत अले मनगढन्त खं मनूतयत भ्रमय लाकेगु ज्या जक जुइ । थो छतिं बांलागु ज्या मखु ।
प्रकाशमानजुं ह्याउंख्वामाजु बज्रयोगिनीयात स्वस्थानी माता धायेगु झोलय माधव नारायणयात गुंबाहालय यंकेमागु हे ह्याउंख्वामाजु दर्शन यायेत वा नापलायेत मखु कि स्वस्थानी माता धका सावातयसं ह्याउंख्वामाजुयाके परदेसय वनेत आज्ञा कायेत यंकिगु ख धका नं तर्क यानादिगु खनेदत । जिं थगु अनुसंधानया झोलय २००० सनय माधव नारायण गुंबहालय यंकुबले नापं वना भिदियो हे नं कया तयागु दु । सावातयसं माधव नारायणयात ह्याउंख्वामाजु द्योया दर्शन याका स्वां हिलाबुला याइगु जक ख सावा नायो वा मेपिं सुनानं ह्याउंख्वामाजुयात हे स्वस्थानी माता धका संबोधन यात धयागु खं छुं मदु ।
ह्याउंख्वामाजु हे स्वस्थानी माता ख अले माधवनारायणं हे स्वस्थानी धलं दन धयागु खं गनं छुं पुलांगु ग्रन्थय चोयातल धयागु नं नेने मदु । अथे दु धयागु खसा प्रमाण सहित न्हेबोया बिल धासा सकस्यां पत्या नं याये बाध्य जुइ मालिगु ख । तर अथे छुं प्रमाण व आधार मदुसां जिं धयागु जूगुलिं थो खं सत्य हे ख धका जिद्दि याना हाला जुयां छुं अर्थ दुगु ज्या मखु । थज्यागु आधारहीन मनगढन्त खं ल्हाना मनूतयत दिगभ्रमित यायेगु ज्या जक जुइ । थथे सुनानं यायेमज्यु । संस्कृतिविद कथं नांदंम्ह सको देयाया हे छम्ह कायमचा प्रकाशमान श्रेष्ठजु थुज्यापिसं थथे मनय वथें आधार प्रमाण छुं मदुगु खंल्हाना जुइगु ला झन हे याये मज्यु ।

न्हिथंया माधव नारायण धलं दंके विधि
जिगु अनुसंन्धानया झोलय सन १९९७र८ रिखे मदया वने धुंकूम्ह द्योबाज्या सुरेन्द्र राजोपाध्यायजुं वयकया किजा आनन्द राजोपाध्यायया ल्हाआखतय दुगु नादिइ लच्छि यंक माधव नारायणया धलं दनिबले छेलिगु विधि जित लल्हाना बिज्यागु ख । जित प्राप्त जूगु थो विधि ताइप जुइ धुकां सकोय द्योबाज्यापिं आनन्द राजोपाध्याय नापं शुसिल व सुदन राजोपाध्यायजुपिं लिसें स्वापु तया रुजु नं यानागु दु । माघय नारिइ मुलत थो हे विधि कथं धलं दंकेगु याना वयाचोनागु खं वयकपिसं धया बिज्यागु दु । सकलया जानकारीया निंतिं वयकपिनिगु अनुमति कया उगु विधि थन न्हेबोयागु जुल । थुकिं स्वस्थानी खंगो गनं उल्लेख जुया मचोंगु खं सकसितं छर्लंग जुइगु भापिया ।

थथे दु माधव नारायण धलं दंके विधि स्
अद्य ॐ तत्सत् ॐ ३ विष्णु ।।। ।।।नमोस्त्वनं तायेति ।।। ।।। अद्य श्वेत वराह कल्पे ।।। ।।। अमुक गोत्र यजमानस्य ।।। ।।। ।।। नाम्ने ।।। ।।। ।।। मनोवाञ्छीत फल प्रात्यर्थे जन धन लक्ष्मी संतति संन्तान वृद्धि कामनार्थे श्री माधव नारायण व्रत वर्ष वन्धन नित्य
पूजा कर्तुम् श्री सूर्यार्धं नमः ।। ।।
सूर्ययात स्वां छकु तये
श्री सूर्याय पुष्पं नमः ।
जाकि जोना विन्ती याना सूर्य साछि याना थाए पूजा याये ।। ।।
आदिदेव नमस्तुभ्यं प्रसीद मम भास्कर ।।
दिवाकर नमस्तुभ्यं प्रभाकर नमोस्तुते ।। १ ।।

सुकुन्दा पूजा स् –
गणाधिपत्ये इदमासर्नं नमः ।। पादार्घं नमः ।। हस्तार्घं नमः ।। प्रत्यर्घं नमः ।।
स्वां सिन्ह जाकि जजंका सुकुन्दाया कोय तये ।।
गणानांत्वा गणपति हवामहे प्रियानान्त्वा प्रिय पति मवामहे निधिनांत्वा निधि पति
हनामहे वसोमम आहमं जा निगर्भत्यमा त्वमजा सिधर्भध्वम् ।।
पूजा याना बिये ।।

श्री माधव नारायणायं नमः ।।
९आत्मपूजा०
मण्डल पूजा स् –
अखण्ड मण्डला कारं व्याप्तं येन चरा चरम् ।।
तत्पदं दर्शयते येन तस्मै श्री गुरुवे नमः ।।
स्वां छकु छ्योने तये मण्डल स्यंका छोये ।। ल्हाः सिले ।। पुजाभः लःथल थिया तये ।।
सिद्धि रस्तु किया रम्भे वृद्धिरस्तु धनायुषे पुस्टीरस्तु शरिरेषु शान्तिरस्तु गुहे ममः सर्व विघ्न प समन सर्व शान्ति करं शुभम् आमु पुत्रंच कामंच लक्ष्मी पुष्टि विवर्धनं यथा कण प्रहारार्णा शान्ति भवतु भरण तत् विधानांत् कमण्डल पुष्प भाजनं समर्पयामि नमः ।।

शंख पूजा –
ब्रम्हणे नमः ।। विष्णवे नमः ।। रुद्राय नम ।। सदासिवाय नमः ।। गंगायै नमः ।। जमुनायै वे नमः ।। गोदावर्यै नमः ।। सरस्वत्यै नमः ।। नर्मदे नमः ।। क्षिन्दवि नमः ।। कावेर्यै नमः ।।

स्वां सिन्हं जाकी कया शंखय तिके पुजा याये ।
वरुण मूहुर्तये आषाह नादी चन्दनासत पूस्पं नमः ।
धुपाय च्याका धुपाय शंखय क्यने ।।
वरुण मूहुर्तये सूर्य नमः ।।
धेनु मुद्रा क्यने स् –
धेनु मुद्रार्या दर्शयेत्

शंखय च्वंगु ल कया छ्योने हाः हाः याये ।
आत्मने सिंचन नमः ।।
सिन्ह तिये ।। ।।
आत्म नारायणाय चण्दनं नमः ।।
स्वां छकु छ्योने तये । ।
आत्म शिरसे पुष्पं नमः ।
स्वां छकु क्वये तये ।।
आत्मा सनाथ नमः ।
स्वां छकु नतुना लिउने छोये ।। ।।
आत्म मूहुर्तये नमः ।
जाकि निगचा कया लिउने पूजा याना छोये ।
उत्तरे नमः देवेभ्यो
स्थान मसि ।
तछो हामो कया श्री माधव नारायणयात लः तया पादार्घ बिये ।।
श्री माधवाय पादर्घे नमः ।।
लः निको तये ।।
हस्तार्घं नमः प्रत्यर्घ नमः ।।
स्वां–सिन्ह जाकी कया द्योयात तोते । ।

श्री माधवाय चन्दनाक्षत पुष्पं नमः ।
जाकी कया विन्ति याना नारां द्योयात पूजा याये ।।
स्वेत वर्णम् चतुर्वाह । ।

यजमानया पाखें पूजा लल्हाना काये ।।
ब्राम्हणं आत्म पूजा याये न्यास नं याये ।।
सुकुन्दा पूजा याये
श्री माधव नारायणयात यवं विल ल कया पादार्घ याये । ।
श्वेताम्वर धरं नित्यम् वनमला विभूषितम् ।। श्रीवत्सांकं जगत्सेतुं श्रीकृष्णं श्रीधरं हरिम् ।। सरणम् त्वां
प्रपधेर्ह सर्वकामार्थ सिद्धये प्रणमामि सदादेवं माधवं जगतम् पतिम् ।।
नमो स्त्वनंताय् सहस्र मूर्तये ।।। ।।। ।।।
श्वेतवर्णम् चतुर्वाहु पंचामृत स्नान ।।
पयोदधिघृर्त चैव मधु सक्कर मिश्रीतम् ।। पंचामृतेन रजपनं करिष्यामि सुरोतम ।।

जलन स्नान ।।
नाना तिर्था हृता शुद्धं निर्मलम् पुष्प मिश्रीतम् स्नानार्थं मया दन्त गृहण पुरुषोतम । ।

वस्त्रेन पुछयित्वा
स्वस्तिन इन्द्रो वृहद सवा स्वस्तिन पुषां विश्व देवा स्वस्तिन तार्क्षो अरिष्टयेमि स्वस्तिनो वृहस्पति दधातु । ।
यज्ञो पवितक
यज्ञो पवितम् परमं पवित्रं प्रजा पर्तयं सहयं पुरस्तात् ।।

यवंतिल ९तछों हामो०
धान्य राजा स्वमागल्या विष्णु प्रतिष्ठिरा यवा । तस्मात तेषां प्रदनिन मामत्वम् विकलं फलम् ।
फुल ९पुष्प०
श्री श्वते लक्ष्मी ।।
पुष्प माला
कल्हार जाति पुष्पंच केतकी नाग केसरै । नाना पुष्पाणी रचयिता मालायां समर्पयामि नम ।

धूप स् –
धूरसि ।।
दिप तेजोसि ।। मातृण्ड मण्डदा खण्ड
नैवेद्य स् –
अन्नपने नचनो देहि ।।
फलफुल स् –
इदं फलं मया देवज स्थापितं पुरतस्तवे ।। तेन मे सफलावाप्तिभवेज्जन्मनि जन्मनि ।।

आचमनः ।। ।।
सर्व पाप हरं दिव्यं गागेर निर्मलम् जलम् ।। मया आचमन दत्तं गृहाण पुरुषोतम ।
लः जाकी कया चाहिका तोते ।
इदं फल पुष्प धूप दिप नैवेद्यादि संकल्प सिद्धिरस्तु ।।

मृग मुद्रा ध्यान
वामे यस्य सरश्वति भगवति लक्ष्मी सदा दक्षिणे । पाणै यस्य गदा शंख रचयिता नागादी यद वाहन । वरदो ये नम हार्ण र्वे भुज वलें लंका पति निर्जित । सोर्य विष्णु सहस्र नाम सरित नारायणं पातुमांम् । ।।।
स्वेत वर्णम ।।।
लाजा क्षेपनम्
मनोजुति जुखता माजरय वृहस्पति यज्ञ समिमन्द धातु विश्वेदेवानो सयज्ञ मादर्यं तामो प्रतिष्ठ सुप्रतिष्ठा वरदा भवतु । ।

विशेष वेदार्चन
९१० इदं विष्णु विचक्रमे त्रेधा निधेपदम् समुढमस्यपा सुरे ।।
९२० विष्णो रराट मसि विष्णो स् श्नप्प्त्रोस्थो विष्णो स् स्यूरसि विष्णो ध्रुर्वोसि । वैष्णवमसि विष्णवेत्वा ।।
९३० नमः संभवाय च मयो भवाय च नमः शंकाराय च मयस्कराय च नमः शिवाय शिव तराय च ।।
९४० आकृष्णेन रजसा वर्तमानो निवेशयन्नमृतं मर्त्यण्च हिरण्ययेन सविता रथेन देवो याति भूवनानि पश्यन ।।
९५० सहस्र सिश्रां पुरुषः सहस्रा क्षः सहस पातः सभुमि ॐ सर्व तस्पृत्वा त्यतिहे दसांगुलम् ।।
९६० स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्ति न पूषा विश्वदेवाः ।। स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः। श्वस्ति नो वृहस्पतिर्दधातु ।।
९७० श्री इचते लक्ष्मी ।।। ।।
९८० पश्यमे शरदः शतम् ।। जीवेम शरदः शतम् ।। शृणुयाम शरदः शतम् ।। प्र ब्रवाम शरदः शतम् ।। अदीना स्याम शरदः शतम् ।। भूयश्च शरदः शतम् ।।
९९० इषेत्वो जेत्वा वायवस्त देवोवः सविता प्राय तुष्ठे यतमाय कर्मणः आप्याय दोमग्ना इन्द्राय भागम् प्रजापति रणमिवा अयक्षमा वस्तेव इसतमा धस ॐ सोधपा अस्मिन गोपतौ स्यातैव व्दि यजमानस्य पशुम्पाहि ।।
९१०० ॐ द्यौः शान्तिरन्तरिक्षँ शान्तिः पृथ्वी शान्तिःरापः शान्ति रोषधयः शान्ति ।। वनस्पतयः शान्तिर्विश्वे देवाः शान्तिर्ब्रह्म शान्ति सर्वँ शान्तिरेव शान्ति सा मा शान्तिरेधि ॐ शान्तिस् शान्तिस् शान्तिस् ।।

पुन स्नानं कृत्वा पूर्व विधानेत पूजां कारयेत ।
९१० स्नान ं पंचामृत स्नान ं स्नान
९२० षट वस्त्रेण पुछयित्वा
९३० यज्ञोपवितक
९४० चन्दनंरक्त चन्दन
९५० यव तिलाक्षत
९६० पुष्प ं पुष्प माला
९७० “(बखुँपालिस्वाँ)”
श्रीश्वते लक्ष्मी ।।। ।

तुलसि पत्र स् –
गंगा स्नानेषु यत्पुण्यं सर्व तिर्थेषु यत्फलम् । वासुदेव प्रिय नित्यो तुलसिं भाम मोक्षदा । ।

धव स्वां ।।
कन्दर्भ पुष्प संजातय् पवित्रम् दमनम् सुभम् ।
गृहयताम च माधव भुक्ति मुक्ति च देहिमे ।

सितु सहित द्वाफो स्वां
रुपं देहि जयं देहि देहि सौभाग्यं मेवच ।। पुन्त्रान् देहि यशं देहि देव नमोस्तुते ।।
पालिजास्वाँ
मन्दार पारिजातानी पाटली पङ्कजा न्यपि । मया हृताणि पूजार्थं पुष्पं प्रति गृह्यताम् ।। ।।

ततो द्वार पूजा
पूर्व द्वार
पूर्व द्वारायै २ । जयायै २ । विजयायै २ । ताम्र तोरणायै २ । वैकुण्ठायै २ ।।
पक्षिम द्वार
पक्षिम द्वारायै २ ।। धात्रे २ । विधात्रे २ । रोप्य तोरणायै २ ।। कपिलाय २ ।।
उत्तर द्वार
उत्तर द्वारायै २ ।। क्षत्र पालाय २ ।। हेम तोरणायै २ ।। नृसिंहाय २ ।।
दक्षिण द्वार
दक्षिण द्वारायै २ ।। चण्डायै २ ।। प्रचण्डायै २ ।। लोह तोरणायै २ । वराहाय २ ।।

ततो अंग पूजा
अच्यूताय पादौ पुजयामि २।।
नारायणाय जंधे पुजयामि २।।
– केशवाय गुल्फौ पुजयामि २।।
– रामाय जानूनि पुजयामि २।।
– कृष्णाय मेदुं पुजयामि २।।
– दामोदराय हृदये पुजयामि २।।
– जनार्दनाय कष्ठं पुजयामि २।।
– श्रीधराय वाहु पुजयामि २।।
– वाचस्पतये मुखं पुजयामि २।।
– जगन्नाथाय ललाटे पुजयामि २।।
– सर्वात्मने सिरसे पुजयामि २।।
– माधव नारायणाय २ ।।

ॐ आधार शक्तये २ ।।
अर्नता सनाय २ ।।
स्कन्धा सनाय २ ।। नाला सनाय २ ।। पद्मा सनाय २ ।। पत्रासनाय २ ।। केशरा सनाय २ ।। कर्णिका सनाय २ । गरुडा सनाय २ ।। कूर्मा सनाय २ ।। शंखाय २ ।। चक्राय २ ।। पद्माय २ ।। कौस्तुभ मणिय २ ।। वल मालाय २ ।। श्रीवत्स चि–हाय २ ।। हृदयाय २ ।। सिरसे २ ।। सिखायै २ ।। कवचायै २ ।। अष्टाय २ ।। श्री माधव नारायनाय चन्दनाक्षत पुष्पं नमः ।।

ततो द्वादश शक्ति पूजा
– त्रिविक्रमाय विश्वमूर्तये इच्छा सहिताम २ ।
– वामनाय अग्नि मूर्तये प्रिति सहिताय २ ।
– श्रीधराय गिरी मूर्तये रति सहिताय २ ।
– ऋषि केशाय आकाश मूर्तये माया सहिताय २ ।
– पद्मनाभाय तेज मूर्तये धिमा सहिताय २ ।
– दामोदराय शिव मूर्तये महिमा सहिताय २ ।
– पुरुषोतमाय धरती मूर्तये लक्ष्मी सहिताय २ ।
–मत्स्याय २ ।। कूर्माय २ ।। बराहाय २ ।। नृसिंहाय २ ।। वामनाय २ ।। परशु रामाय २ ।। रामाय २ ।। बलरामाय २ ।। बुद्धाय २ ।। कल्की २ ।।
गणपतये नमः ।। गुरुभ्यो २ ।।
इन्द्राय २ ।। अग्नये २ ।। क्षत्रपालाय २ ।। योगिनीभ्यो २ ।। यमाय २ ।। वरुणाय २ ।। कुबेराय २ ।। वायव्ये २ ।। अनादि पुरुषाय २ ।। आदी पुरुषाय २ ।। वाङमनोतिताय २ ।। अनंत शक्तये २ ।। आदी मध्यान्त हिनाय २ ।। निर्गुणाय २ ।। गुणात्मने २ ।। अर्तिनासिने २ । महालक्ष्मै २ ।। महादेवाय २ ।। श्री सूर्याय २ ।। अम्विकाय २ ।। वलाय २ ।। प्रवणाय २ ।। नन्दायै २ ।। सुनन्दायै २ ।। जयायै २ ।। विजयायै २ ।। पुण्य सिलायै २ ।। कालाय २ ।।
शतादी युगेभ्यो २ ।। प्रभादि संवत्सरेभ्यो २ ।। मार्ग शिरादी मासेभ्यो २ ।। वसन्तादी ऋतुभ्यो २ ।। उत्तरा अयनाभ्यां २ ।। शुक्ला पक्षा भ्यां २ ।। प्रतिपदा तिथि भ्यो २ ।। अन्तींत्यादी क्षत्रभ्यो २ ।। ववादी करणेभ्यो २ ।। आदित्यादि वारेभ्यो २ ।। शिवादी मूहर्तभ्यो २ ।। श्री माधव नारायणाय नमः ।।

ततो ब्राम्हणाय दक्षिणा
हिरण्य गर्भं गर्भेरन्द हेय विजं विभावसो । अनंत पुण्यमद फलं यत शान्ती प्रयच्छमे ।
ततो ब्राम्हणाय चन्दन
यज्ञो पवितकं पुष्प ।
ब्राम्हणाय दक्षिणा ।
९१० सावा।। ९तिंछु० नायो
९२० ।।।
९३० ।।।
९४० ।।।
शशांक कर शंकारां हिमहि न्दिर पाण्डुरं । प्रोत्सा रचित दुरितम् चामरामर वल्लभम्
श्री माधवाय चामरं चालयामि नमः

पंखा स् –
पत्रिका सर्व जन्तुनां सेत्या नन्दकर शुभा । पितृणां तृप्तिदा नित्यय् गृर्हाण वायु दैवतय् ।
।।। ।।।
।।ततो अर्घ प्रितये

सौभाग्य ९सौभाग्य०
दिव्य रत्न समायुक्त बर्ह्रि भानु सम प्रभा ।
गोत्राणि शोभयिस्यन्ति छयलं कारं सुरेश्वरी ।
धूप ं दिप
पुष्प – धूरसि
दिप स्–
मातृण्ड मण्डला खण्डं चन्द्र विभ्वाग्नि तेजसां अन्दाकार प्रकाशन्ते दिपोयं प्रति गृह्यताम् ।।

त्वपुरां सागरोत्पन्ना विष्णुना विधृत करे ।
अमितम् सर्व दैवतम् पाञ्चजन्य नमोस्तुते ।
यजमानाय जलं सिंचयेत् चन्दन पुष्पं द्वद्यात् ।।

किस्ली छाये
अपुत्रा पुत्रिण सन्तु पुत्रिण सन्तु पौत्रिण । अधना सधना सन्तु जिवन्तु शरदां शतम् ।।

९६० ध्यायेत् सत्यं युगा तितम् ।।। ।।।
९७० यस्य स्मरण मात्रेण जन्म ।।। ।।।
९८० अनंन्त संसार महा समुन्द्र मग्नं समा भ्यूदर वासु देव । अनन्त रुपि विनयो जयेश्वर हेमन्तरुपाय नमो नर नमस्तुते ।
९९० मुकं करोति वाचालं पङ्गुलं लयते गृयर्मः यत्कृपा परमा वन्दे परमानन्द माधवम ।।
नारायणम् नमस्कृत्यं नरं चैव नरोत्तमं ।
देवीं सरश्वतिं चैव ततो जय मुद्धरयेत् ।
९१०० अवधं वामनं गौरी वैकुण्ठं पुरुषोतम । वासुदेवं ऋसिकेशं माधवं मधुसुदनं । वराहं पुण्डरिकाक्षं नृसिहं दैत्य सूदनम ।। दामोदरं पद्मनाभं केशवं गरुड ध्वजं । गोविन्दं मच्यूत कृष्ण मनन्तम् पराजितम् ।। नारायणं चतुर्वाहु संख चक्र गदा धरम् ।।

अद्येत्यादि पूर्व ।।। संकल्प सिद्धिरस्तु ।।।
नाम्ने ।।। ।।।मनोवाञ्छित फल, प्राप्त्यर्थे जन धन लक्ष्मी संतति संतान वृद्धि कामनार्थे अन्ते वैकुण्ठ लोक प्राप्त्यर्थे –
अर्धोयं देव देवेश वासुदेवस्य चात्मक तेन माधव रुपेण अर्धोर्य गृहाण स्वहा ।
”त्रिवारं”
”शंखपूजा”
पापोहं पाप कर्माहं पापात्मा पाप संभव । अन्यत्र शरणं नास्ति त्वमेव शरणम् मम ।।

सूर्य साछी
पूर्व वाक्य संकल्प
शिद्धि रस्तु गोत्र ।।। ।।। नाम्ने ।।। ।।। मनोवाञ्छित फल प्राप्त्यर्थे जन धन लक्ष्मी संतति वृद्धि कामनार्थे अन्ते वैकुण्ठ लोक प्राप्त्यर्थे श्री माधव नारायण वर्ष वन्धन नित्य पूजा सिध्यम् श्री सूर्यार्धं नमः ।।

“क्षमा स्तुति”
कायेन वाचा मनचिन्त यत्वा विद्यात्प्रकोथा प्रकति सुमोवा करोभ्ये यद्यत् सकलं परश्मि नारायणाय समर्पयामि नमः वासुदेवं ऋषिकेशं वामनं वल शायिनम् ।। जनार्दनं ।।। ।।। रि कृष्णं श्रीवत्ंक्ष गरुड् वजम् ।। १ ।। वराहं पुण्डरिकाक्ष नृसिंहं नरकान्तैकम् ।। ।।। ।।।व्यक्तं शास्त्रतं विष्णुमनर्त जमत्ययं ।। २ ।। नारायणं गदा वक्षं गोविन्दं किर्ति भाजनं निर्धनो ददर्र देवं भूधरं वनेश्वरं ।।३।। वेजारं यज्ञ रुषं यज्ञेर्श यज्ञ पहकं, चक्रपाणी गदा पाणी शंख पाणिं नरोत्तमं ।। ४ ।।
।।। ।।। ।।।
।।। ।।। ।।।
त्रिमुर्ति नन्दिकेश्वरं ।।। ।।। ।। ५ ।।
रार्मराम हयग्रिवं

आवाहनं नजानामि
नजानामि विसर्जनं ।
पूजा चैव नजानामि क्षमस्व परमेश्वर ।।

भ्रम होलेगु ज्या सुनानं मयाये
थथे झीसं खनिइ माधव नारायणया धलं विधिइ स्वस्थानी शब्द गनं हे उल्लेख जुयाचोंगु मदु । नांदंम्ह संस्कृतिविद झी सको देयाया कायमचा प्रकाशमान श्रेष्ठजुं हे थुथाय वया माधवनारायणं स्वस्थानीया धलं दनिगु धायेगु यानाहगु जक मखु ह्याउंख्वामाजु बज्रयोगिनीयात थेंक नं ‘स्वस्थानी माता’ धका धायेगु याना हयाचोंगु खना सकलें अजुचाये मालाचोंगु दु । थज्यागु आधारहीन काल्पनिक खंपु धापुतिं मनूतयत म्वायेकं हे भ्रमय लाका यंकिगु खनेदु ।
माधवनारायणं हे स्वस्थानीया धलं दंगु ख अले ह्याउंख्वामाजु हे स्वस्थानी माता ख धका प्रमाणीत यायेत नं प्रकाशमानजुं अनेक काल्पनीक खं न्ह्योबोयेगु यानादिगु खनेदु । थज्यागु खं वयकलं जिं नं बोति कयागु नेवा देय दबूया छगू जूम ज्याझोलय धया दीबले थथे अप्रमाणीत काल्पनीक खं इतिहासविद संस्कृतिविदतयसं ल्हायेगु मलो धका सुझाव नं जिं बियागु ख । वयकलं थज्यागु खं ल्हायेगु धासा तोतादिगु खनेमदु । वयकलं उज्यालोया रेडियोया लहना ज्याझोलय नं थो हे खं लिसा लिसा कायेगु याना दिगु नेने दत । थगु फेस बुकया पोस्तय नं वयकलं थो हे खं लिसा कया न्ह्योबोया हया दिगु खनेदत ।
सकोया छम्ह बिद्धान संस्कृतिविदं हे अथे धागु खं जूबले थुकियात नेपाल मण्डल डटकमं व मेमेथाय नं समाचार दयेका पिदंगु खनेदत । उलि जक नं मखु नांदंम्ह पत्रकार श्रीकृष्ण महर्जनजुं नं प्रकासमानजुया खंया लिधंसाय लायकु बाछि पौया नेपाल संवत ११४१ सिल्लाया ल्याखय पिथनादिगु स्वस्थानी छु ख रु नांगु थगु चोसुइ नं ‘सकोय चोंपिसं बज्रयोगिनी द्योयात स्वस्थानी धाइगु’ धका चोया दिल । थथे थो मखुगु खंया प्रचार प्रसार मदिक जुया वन धासा ‘लिसा लिसा कायेगु यातकिं मखुगु खं नं खथें जुया वनि’ धयागु धापु चरितार्थ मजुइ धका धाये मखु ।
सकोय माधव नारायणया धलं दनिगु ईलय स्वयम सेवा याइपिसं न्हापा स्वस्थानी व्रत सेवा समिति व माधव नारायण व्रत सेवा समिति धका निगू अगल अलग हे संस्थात दयेकातगु ख । लिपा निगुलिं छगू हे याना विक्रम संवत २०७० सालय वया थोयात ूमाधव नारायणया स्वस्थानी व्रत सेवा समितिू जक धका धायेगु यानाहगु खनेदु । माधव नारायणया व स्वस्थानीय व्रत छगू हे धायेत थो नं छगू प्रमाण कथं न्हेबोयाहगु नं खनेदत । माधव नारायणया व स्वस्थानी ब्यागलं ख धयागु तथ्ययात मोयेथ्यायेगु भ्रम होलेगु ज्या सुनानं यायेमज्यु ।

माधव नारायणया न्हू देग दयेकेगु खंय
सकोय दंय दसं माधव नारायणया धलं दनिगु जुया वयाचोंगु सलंस दं पुलांगु परंपरा ख । अथेनं माधव नारायणया देग दयेके ज्या जूगु धासा मदुनि । सकोय दंय दसं तजिक माधव नारायणया धलं दनिगु सालिनदीइ माधव नारायण देग दयेके धयागु बांलागु खं ख । मदुथाय न्हूगु देग दयेके धयागु ऐतिहासिक ज्या नं ख । माघया मेला जुइबले पला तयेगु थाय तकं मदयेक हुल जुइगु थाय मछिं मछिं देग दनां बांलागु देग मजुइ ला धयागु चिन्ता धासा मदुगु मखु । जित नं अथे लगे जूगुलिं छपु चोसु हे चोया थगु बिचा तयागु नं ख । धलं दनिगु जगतिइ द्वाहां वनेगु लुखा नापं उलि चिधंगु थाय तजिगु तजागु देग दयेकेगु उलि पायछिगु खं मखु । देग दनेगु ज्या खुसि सिथय मखु खुसिं भचा चोय थौंकन्हय स्वस्थानी देग दया चोंगु जख वा अश्वमेध यज्ञ याइथाय वालाफाला याये छिंक चकंथाय दयेकुगु जूसा सुरक्षित व आपालं बांलाइ धयागु बिचा नं जिं बियागु ख । तर आ देग दनेगु ज्या न्हेज्याये हे धुंकुगुलिं सुयां सुझाव या छुं महत्व धासा मंत । उलि जक मखु परंपरागत नेवा प्रविधि छेला नेवा देग धस्वाकेगु पल्सा सिमेन्ट डण्डि कंक्रिट छेला पिने ख्वापा जक नेवा देग थें चोंक दयेकूगु नं थो देगया मेगु विडम्वना जूगु दु । धाथें ला नादिइ थो देग नेवा प्रविधि छेला चांगु नारायण वा ह्याउंख्वा माजुया देग थें कलात्मक नेवा देग दयेकेज्या जूगुसा सुनां कुंखिनेथाय मदइगु ख । अथे जूगु खसा थो देगया बिस्कं मू दइगु नं ख । अथे मजुबले माधव नारायणया देग मदुथाय माधव नारायणया देग नं दत धायेगु जक जुइगु खनेदु ।

सालिनदी लागाय न्हू न्हूगु संरचना दयेकेगु ज्या दिके
नादिइ माधव नारायणया हे धलं दनेगु थाय जुयाचोंगुलिं थथे माधव नारायणया देग दयेकेगु धयागु पायछि ज्या ख । तर धेवा फुकिपिं दातात वल धायेवं नादिइ जख जथाभावि द्यो व देगत वा न्हू न्हूगु संरचनात दयेके बीगु ज्यां याना व थाययात विरुप कुरुप याना येंकेफु धयागु सकस्या थुइकेमा । न्हापा मदुगु द्यो देग वा छुं नं न्हू न्हूगु संरचनात सालिनदी दयेकेगु ज्या धासा पूर्णरुपं थत्थे दिकेमागु खनेदु । सालिनदी क्षेत्र धयागु सकोया ऐतिहासिक संपदा जुयोचोंगु थाय ख । थज्याथाय गुलिस्यां १०८ महाद्यो दयेकेगु गुलिस्यां नवराज महाराज स्थापना यायेगु वा छु छु मनय वल अन न्हापा मदु मदुगु कथंया संरचनात दयेके बीगु ज्या जुया चोन धासा थो थायया इतिहास हे हुया वनिगु कथंया ज्या जुइ । अथे जुइके बी मज्यु धयागु सकस्यां चायेकेमा ।
सको देय धयागु नेवा संस्कृति संपदाया शहर ख । थो संपदाया शहरयात धात्थेंगु संपदा सहर कथं लेंका तयेगु ज्या नं थौंया पुस्ताया कर्तब्य ख । संपदा व संस्कृति धयागु नेवातय जक मखु नेपाल देसया हे गौरवया खं ख । द्यो, देग, सत्त, फल्चा, लोहंहिति, पुखु, पुलां छें, लायकु, आदि सकतांया संरक्षण व संभार याना तयेगु व जथाभावी धलान व कंक्रितया अनावश्यक न्हू संरचनात दयेका संपदा संस्कृति नश्त याके मबीगु खंय सको(शंखरापुर नगरपालिका नापं सकोया सकलें मनुत सजग व सचेत जुइ फयेमागु दु ।
मेगु ग्यानापुगु खं धयागु सको देय जखया उर्बर भूमि दकों भ्रष्टाचार व हाकुगु धनं तमिपिं सकों पिनेया राजनीतिक नेतात व भूमाफियातयसं कब्जा याना धमाधम जग्गा प्लटिंग याना यंकाचोंगु ख । दयाचोंगु पुलांगु शहर वस्ति दुने तोनेगु ल लगातय जनतायात सुख सुविधा बीगु छुं ज्या याये मफुगु सरकारं हावादारि स्मार्ट सिटि वा स्याटालाइट शहर वा रिंगरोड आदि धया हयाचोंगु धयागु स्थानीय जनतायात झंग लायेगु खं ख । थो नेवातयत थगु थासं विस्थापित याना नेवा संपदा संस्कृति नश्त यायेगु कुनियतं जागु षडयन्त्र ख । सरकारया थज्यागु अविबेकि ज्या दिकेगु नं थौंया तधंगु आवश्यकता ख । थुखे सकोवासि सकस्यां इलय हे माकथं पला चोयेके हथाय जुइधुकुगु दु ।