छन्हु च्वया जिं

डा. रोशन श्रेष्ठ

“नेवा: त ल्वगि जुया वंगु या छगू हुनि सु ल्व:मंगुलिं नं ख: खनीसा । थुल ला? छु थुल?”

करीब १३ लाख नेवा:, सकसिगु सरोकार दयेमा:गु खँ ख: थ्व खँ। तर जिं फेसबुकय् च्वयागु स्वइपिं धैगु ४००० – ५००० नेवा: त जक दु जुइमा:। थ्व ४००० – ५००० ल्या: गनं वल ले? छित उत्सुक जूसा व बारे छकूचा कने, ब्व: (१)सं । यदि व खँ ब्वने मय:सा ब्व: (२) पाखे तप्यंक झासं। मू खँ ब्वनेत ब्व:(६) पाखे तप्यंक झासं। ब्व:(१९) तक दु, बुलुहुँ दिपा: का कां ब्वना दिसँ न्हां ।

(१)
करीब १३ लाख नेवा:मध्य २-३ लाख नेवा:त फेसबुक चायेका:त:गु मदु जुइ । ३-४ लाख नेवा:त मचाखाचा, वृद्ध जूगुलिं फेसबुक चलेय यायेमस: जुइ। ३-४ लाख नेवा:त नेवा:भासं च्वयात:गु ब्वनेमस: ब्वनेमय: जुइ। ल्यं दुपिं करीब १ लाख नेवा:त फेसबुकय् नेवा:भासं च्वयात:गु ब्वनेफुपिं दु – तर जि नाप पासा चिनात:गु मदुगुलिं जिं छु च्वल धैगु इमिसं सी मखु खनीमखु । जिगु फेसबुकय् पासा दुपिं करीब ३००० ति नेवा:तसें जक खनी। इपिं भाग्यमानी ख: धाये, छाय् धा:सा सितिकं थजा:गु ज्ञानगंगाय् दुबिना न्हू न्हूगु खँ सयेके सिइकेगु ह्व:ता: दयेत भाग्य बल्लाये मा:। व ३००० नेवा: मध्य अथे हे ८म्ह १०म्ह नेवा:तसें याइगु प्रतिक्रिया (लाइक, कमेन्ट, शेयर आदि) याइबलय् इमिसं पासा चिनांत:पिन्थाय् नं झीसं च्वयागु खँ थ्यनी। सालाखाला छम्ह सियागु प्रतिक्रिया पाखें मेगु १०० थासय् फेसबुकया खँ लिथ्वयाच्वनी। व हिसाबं अन्दाजी ४००० – ५०००० या ल्या: बियागु जुल।
(२)
व पोस्टय् जम्मा ५८-६० ति जक प्रतिक्रिया वल। नेपालभासं च्वयेबलय् औसत १५०-२०० प्रतिक्रिया वइगु जुसां तबि व पोस्टय् म्हो प्रतिक्रिया व:गु या अर्थ स्पष्ट दु। ‘व खँ यक्वसिनं मथुल’ धैगु हे अर्थ ख:। तर ‘मथुल’ धाये मछा: झी नेवा: त । मस्यू, मस: धायेमाल कि इज्जत वंगु तायेकेगु बानी दु झी नेवा:तयेके। अय् जुया: प्रतिक्रिया मवल।
(३)
मथुइगु स्वभाविक नं ख:। छाय् धा:सा छगू ला ‘सु’ खँग्व: बहुअर्थी खँग्व: जुल। व पोस्टय् ‘सु’ धा:गु मतलब छु ख: धैगुलिं हे यक्वसित अलमल यानाबिल। लाभरत्न तुलाधर दाजुं सु या थी थी अर्थ या धल: हे बियादिल । ‘सु’ धैगु चिकं, सर्ग:, पराल, टेलरिङ, कौन, लुकामारि आदि अनेक कथं छ्यलाबुलाय् व:। बिराज काजी राजोपाध्याय् जु नं ‘सु = पराल’ हे ख:कि धका: न्यनादिल। राजु श्रेष्ठ, सुरेन्द्र बज्राचार्य व दिनेश श्रेष्ठ पिन्सं धा:सा सु=पराल हे थुइका: काल।
(४)
थ्व सु या महत्त्व बारे खोजमुलक जानकारी छता कने धका: मतिइ तया: हे व स्टाटस पोस्ट यानागु ख:। अर्थात मू-भ्वय् नये न्ह्य: पित्या: जुइकेत कौला याये धाये थें, व पोस्ट कौला जक ख:। थ्व पोस्ट चाहिं भ्वय् ख:। भ्वय् धुंका सिसाबुसा हलंज्वलं तनेगु ज्या छिकपिन्सं यानादिसँ न्हैं। थ्व पोस्टय् वइगु कमेन्ट, शेयर, लाइक आदि यात सिसाबुसा हलंज्वलं धाये।
(५)
नेवा: जीवनशैली या अभिन्न अंग जुयाच्वंगु सु नाप नेवा:तसें डिभोर्स याना वंगु २-३ पुस्ता जुल। लिच्व: नेवा:तय्‌गु म्ह पुरा ल्वगि जुयावन। झीसं मसिइक हे त:धंगु द्वंके लात।
(६)
नेवा: समाज धैगु हे सु नाप या सामिप्यताय् जीवन हनीगु समाज ख:। गबले निसं झीसं सु छ्यला? प्रमाणित इतिहास गनं च्वयात:गु मदु। तर यदि न्यंकंबाखँ (किम्बदन्ति), तजिलजि, रितिथिति आदि दुवाला स्वयेगु ख:सा व खँ सिइकेत थाकुमजु। नेवा:तय्‌त वा पियेगु प्रविधि स्यनाब्यूम्ह बुंगद्य: स्वनिगलय् वसां निसें हे नेवा:सभ्यताय् सु-संस्कृति नं बिकास जुयावल जुइ। बुंगद्य: बिज्याये न्ह्य: वा पियेगु चलन मदु। वा पियेगु चलन मदुगुलिं सु दैगु खँ नं मन्त। दुसांतबि जंगली सु, घाँय्‌म्व: नापनापं भचाभचा दु जुइ, तर नेवा:तसें याइगु बिराट छ्यलाबुलाय् सु पक्का हे मदु अबले।
(७)
आधुनिक विश्लेषणं ‘वा/जाकि (राइस) कल्चर’ नां बियात:गु पूर्वीय संस्कृति थन विकास जूगु सभ्यताया दथुअंग (स्टेपल) ख:। जापान, कोरिया, दक्षिणी चीन, थाइल्याण्ड, लाओस, क्याम्बोडिया, भियतनाम, बर्मा, आसाम, नेपाल, दक्षिणभारत न्यनाच्वंगु छगू त:धंगु क्षेत्र दु। थ्व क्षेत्रय् वा व जाकि यात हरेक थासय् छ्यली। नयेत, त्वनेत, रहरबहर यायेत, पुजा यायेत, हर्ष व शोक न्यायेकेत हरेक ज्याखँय् वा/जाकि छ्यलीगु सभ्यता संस्कार थन दु। थ्वइत हे वा/जाकि कल्चर धाइगु ख:
(८)
थ्व संस्कृति या मुल विकास क्याम्बोडिया-लाओस पाखे जुल । अनं थी थी थासय् न्यनावन। आसाम वल, आसामं नेपालय् वल। नेपालय् वा/जाकि कल्चर दुत ह:म्ह बुंगद्य: यात झीसं थौं तक नं करुणामय भा:पा: रथय् बिज्याका: जात्रा यानां तुं च्वनातिनि। अथे जुया नेवा:त सु नाप परिचित जूगु इतिहास उली हे पुलां गुलि बुंगद्य: स्वनिगलय् बिज्यागु इतिहास पुलां।
(९)
सु यात नेवा:तसें गन गन छ्यली?
छेँय दुने – सुकू लासा, सुकू चताइँ, सुकू भ्वय्-लासा, सु खिप: निलेत, सु या दोका, सु या म्हिचा, भुतलिइ सु दुयेत,
न्हायेत – सुकू लाकां,
छेँय पिने – बाल्चाय् सुपोँलनं चियेत, बुँइ वाँउचा चियेत, गनं बँय् लायेत, नसा ज्वलं प्व:चियेत (ला न्या: वनेबलय् सुइ प्व:चिना ला बिया है न्हापा)
थ्व बाहेक थी थी थासय् गन गन सु या छ्यलाबुला जुइ व खँ छिकपिन्सं नं तनादिसँ। गंगु सु जक मखु, मगंगु सु, माँ सु आदि, गथे कि, वा पियेगु, वा लयेगु, वा काकेगु, वा दायेगु – आदि अनेक कृषि ज्याय् नं झी नेवा:त सु नाप न्हियान्हिथं संसर्ग जुया हे च्वनी।
(१०)
थथे नेवा:तसें सु या ब्यापक छ्यलाबुला यानाजूगु दँ बदँ मखु, पुस्तौं पुस्ता जुइधुंकल। आधुनिक विज्ञानं धाइ कि, यदि छुं नं आनीबानी स्वंगु पुस्ता तक निरन्तर जुल धा:सा व आनीबानी पाखें बुलुहुँ डिएनए प्रभावित जुयेगु प्रक्रिया न्ह्यानावइ। यदि १० गू पुस्ता तक निरन्तर जुल धा:सा व आनीबानी या छाप डिएनए पाखें पुस्तान्तरण जुइफैगु अवस्थाय् थ्यनी। यदि अथे ख:सा सलंस: पुस्ता निसें सु नाप जीवन हना:वयापिं झी नेवा:या डिएनए गुणय् सु या विशेष प्रभाव लाना हे च्वनेधुंकल जुइ।
(११)
खजां आ: सुकू लासा मन्त, कार्पेट बँय् लायेगु बानी जुल। सुकू चताइँ मन्त, डन्लपया गद्दाय् फ्यतुइगु बानी जुइधुंकल। सुकूभ्वय् मन्त मेच-टेबलया ब्यान्क्वेट जुइधुंकल। सु खिप: निलेम्वा:ल नाइलन खिप: धा:धा:थे दु । सु या म्हिचा म्वा:ल, जूटबोरा, नाइलनबोरा, प्लास्टिक म्हिचा दयेधुंकल। सु दुइम्वा:ल ग्याँसचुल्हो, इन्दक्सन हिटर दयेधुंकल। सुकू लाकां या थाय् स्पोर्ट्स शुजं काये धुंकल। बाल्चा या सुपोँल: ला दुर्लभ हे जुइधुंकल। वा पियेगु ज्या नं गनं गनं जक ल्यं दनि।
(१२)
थथे सु धैगु वस्तु झीगु सम्पूर्ण जीवनं हे लोप जुया वने धुंकल। सु नाप झीसं डिभोर्स याये धुंकल। तर अथे यायेबलय् व हे सु नाप सलंस: पुस्ता निसें संसर्ग यानाच्वंगु डिएनए यात छु जुल खै? व डिएनए ला सु या संसर्ग मदया: वँय् चाइगु अवस्थाय् पक्का हे थ्यन जुइ। सु बिना म्वाये मफैगु अवस्थाय् थ्यनेधुंकल जुइ। सु या साथ-संगत मदया अस्वस्थ जुइका: च्वन जुइ। थथे धायेबलय् छित: न्हिले वये फु, कोइ बात नहिं। न्हिलादिसँ।
(१३)
परम्परागत नसाज्वलं या बारे अनुसंधान याइपिन्सं करीब ३गू दशक न्ह्य: जापानया छताजि नसाय् ध्यान बिल। विशेष याना जापानी त ज्याथ: उमेरय् नं मेमेगु देसय् सिबे स्वस्थ गथे जुल धैगु रहस्य सिइकेगु इमिगु कुत: ख:। अजा:गु हे कुत:या झ्वलय् करीब १५ दँ ति न्ह्य: छगू रसायन लुइकल, गुगु रसायन जापानी तसें जक नइगु फ्वसाह्व:गु नसाय् दैगु जुयाच्वन। फ्वसाह्व:गु नसा म्हुतुयात साइमखु। तर नये पल्के थू पिन्त धा:सा सिक्क हे यइ। जि जापानय् च्वनाबलय् छम्ह नेपा:मि बर्मू पासां धाल – ‘छन्त जिं तस्कं मसा:गु छताजि नके, उकें यू बास हे जित: वाकिइवाकिइ वइगु । जिं ला नये हे मफु। छं नये य: ला?’
(१४)
जिं नया: स्वया। जित: ला सा: ताल। न्हूगु सवा: जूगुलिं ललमधा:, तर अपाय्‌च्व मसा: नं मजू। जिं याउँक हे व नसा न:गु खना पासा आतां च्वन। व पासायात धया शायद जिपिं नेवा:त फ्वसा ह्व:गु जा या ति त्वनीपिं (थ्वँ त्वनीपिं) जूगुलिं जिमित थ्व सवा: मसा: मजू जुइ। अबलय् जिं मस्यू कि सवा: सा: मसा: जुइत नं म्हय् दुने या डिएनए सं छु छु दु उकिं असर लानाच्वंगु दै।
(१५)
करीब ८ दँ ति न्ह्य:निसें व रसायनया थी थी कथं प्रचार जुजुं वन। व रसायन या खँ वल कि, व हे बर्मू पासां ‘छन्त बान्ता जुइ’ धा:गु, अलय् व पासा वातां च्वंगु लुमना वइ। व नसाय् फ्वसा ह्वयेकिइगु छतांबेस ब्याक्टेरिया दु, व ब्याक्टेरिया या विशेष गुण धैगु १०० डिग्री क्वाजलय् १५गू मिनेट दायेकुसां सिइमखु। बैज्ञानिक भासं ‘ब्यासिलस सबटिलस’ नां बियात:गु व ब्याक्टेरिया या यक्व यक्व हे भिंगु गुण दु जुयाच्वन खनी सा। अले व ब्याक्टेरिया यात छ्यला: फ्वसा ह्वयेका:त:गु नसा नइगु जुया जापानी त ज्याथ: जुउसां उसाँय् बाँलाइगु जुयाच्वन खनी सा।
(१६)
व हे ‘ब्यास’ ब्याक्टेरिया या प्राकृतिक छेँ धैगु सु जुयाच्वन खनीसा । जापानीतसें थ:गु नसा यात सुइ प्व:चिना फ्वसा ह्वयेका: व ब्याक्टेरिया नसाय् दुत छ्वया नइगु जुयाच्वन । झी नेवा:तसें धा:सा दक्वदिक्व ज्याखँय् सु यात छ्यला: सु थियागु ल्हातं हे जा बजि ल्वसा वाला: नइगु जुया: व ‘सु’ पाखें वइगु ‘ब्यास’ ब्याक्टेरिया झीसं न्हियान्हिथं तप्यंक नयाच्वनागु ख:। जापानी त सिन्कां ज्वना नइपिं जुया इमिगु ल्हातय् पुनावइगु ब्याक्टेरिया म्हुतिइ लाइमखु। झीगु ल्हातय् पुनाव:गु ब्याक्टेरिया म्हुतुइ लाइ।
(१७)
थ्व ‘ब्यास’ ब्याक्टेरियां छु छु फाइदा बिइ ले? दकलय् न्हापां थ्वं शरीरया हानिकारक ब्याक्टेरिया यात चेक (चेस कासा या चेक) बिइ। अथे धैगु पाचनप्रणाली नं ठिक याना तइ। थ्व ब्याक्टेरियां कोलेस्टेरोल नियन्त्रणय् तइ। अथे धैगु डायबिटिज गोलमाल जुइमखु नुग:ल्वय् जुइमखु। थ्वं रक्तसंचार प्रणाली चुस्त याइ, अथे जुल कि ब्लड प्रेसर समस्या दैमखु, दिमाग नं स्वस्थ स्फूर्त जुयाच्वनी। थ्व ब्याक्टेरिया डोपोमाइन रिलिज नं नियन्त्रण याइ – मनूत सन्तोषि, सुखि व पार्किन्सन मुक्त जुइ।
(१८)
थुलिमछि ल्वय् या वास: जुइगु, उसाँय् भिनीगु ब्याक्टेरिया या मू प्राकृतिक स्रोत सु बाहेक मेगु मदु खनी सा। अले व हे सु नाप सलंस: दँ निसें संसर्ग याना म्वाना वयापिं झी नेवा: या डिएनए यात व ब्याक्टेरिया मदयेक हे मगा: अवश्य हे जुल जुइ। तर २-३ पुस्ता दत, झीसं मसिइक मसिइक हे त:धंगु द्वंका: च्वन। सु यात झीसं चतक्क हे ल्व:मंका: च्वन। सु झीत गुलि महत्त्वं जा: धैगु चिन्तन तकं झीसं याना मच्वना। लिच्व: स्वयादिसँ – थौं कन्हय् नेवा:त – अधिकांश मनूत डायबिटिज, ब्लड प्रेसर, कोलेस्टेरो, हार्ट डिजिज, न्ह्य: मव:, ग्यास्टिक, — ओहो थजा:गु ल्वय् ला गुलि गुलि का ।
(१९)
छक्व: सुकू थायेगु ज्या मत्व:तुसें निरन्तर व हे ज्या यानाच्वंपिं नेवा:त माला: वय्‌क:पिन्थाय् छक: झाया: स्वयादिसं। अन नं थुलिमछि ल्वचं दुख ब्यूगु दु ला धका: न्यनादिसँ । नसात्वँसा हिलाबुला जुया:, जीवनशैली हिलाबुला जुया छता निता ल्वय् वय्‌क:पिन्त नं दु जुइ। गथे कि, अय्‌ला: यक्व त्वनेगु, चिल्लो यक्व नयेगु थें जा:गु बानी, मेमेगु वास: या साइड इफेक्टं ज्वनीगु, गलत वास: या असर – थजा:गु खँया प्रभाव यात नं ध्यान तयेमा:। तर यदि परम्परागत जीवन शैली हना: सु नाप दैच्वंगु संसर्ग यात न्हापा थें हे निरन्तरता बियाच्वन धा:सा वय्‌क:पिन्त मेमेपिं आम नेवा:त थें अनेक ल्वचं दुख बियाच्वंगु शायद मदु हे जुइ।

ता:हाक: जुल । थन हे क्वचायेके ।

खँ थुल मखुला? आ: मुसुमुसु न्हिलादिसँ । थ्व खँ ज्यालगे जू धैगु ख:सा शेयर यानादिसँ, सकल नेवा:तय्‌त सु या महत्त्व कनाबियादिसँ।

किपा: हरिप्रसाद शर्मा

(च्वमि अमेरिकाय् भूगर्भ व मौसम बैज्ञानिकया रुपय् ज्या यानाच्वनादीम्ह नेवा: राष्ट्रप्रति दुग्यंगु मतिना दुम्ह व्यक्ति ख:)