जापानय् नं व हे समस्या – झी नेवा:तय् थें

डा. रोशन श्रेष्ठ 

जापानय् छगू घटना जूगु दु । अनया मन्त्री छम्हसिनं भासन बिइगु झ्वलय् आव्हान यात –
‘जापानी मिसातसें गुलि फु उलि यक्व मचा बुइका दिसँ। जापानय् जनसंख्या वृद्धिदर थकायेगु जिम्मेवारी जापानी मिसातय्‌गु ब्वहलय दु । राष्ट्रीय दायित्त्व तायेका: मिसातसें मचा बुइकेगु ज्या यात नं थ:गु करियरया छगू अभिन्न अंग कथं विचा: याना दिसँ।’
का फसाद!! थुलि धायेवं बिपक्षी पार्टीतसें घनघोर बिरोध यात । आरोप वल ।
– थ्व गजा:म्ह मन्त्री? वं मिसातय्‌त मचा बुइकेगु मेशिन तायेकल
– थ्व गजा:म्ह मन्त्री? वं मिसातय्‌गु ब्यक्तित्व व मेहनत यात मचा बुइकेगु नाप तुलना यात।
– थ्व गजा:म्ह मन्त्री? वं मिसातयगु चाहना इच्छा धयागु हे मथू।
– थ्व गजा:म्ह मन्त्री? वं धा:थे मिसा त मचा बुइका च्वनेगु जूसा आख: छु यायेत ब्वनेमाल?
– थ्व गजा:म्ह मन्त्री? वं मिसात नं मिजंत बराबर प्रतिस्पर्धाय् वइ धैगु स्वये हे मय:म्ह।
– थ्व गजा:म्ह मन्त्री? मिसात मचा जक बुइकां गा:ला? वं इमित हेरविचार याइगु ला?
– थ्व गजा:म्ह मन्त्री? थौं कन्हय् या आधुनिक यूगय् नं १७औ शताव्दीया पुलांगु विचा प्रचार याइम्ह।
– थ्व गजा:म्ह मन्त्री? थजा:गु खँ ल्हाइम्ह मनू यात मन्त्री धका जिमिसं जिमि म्ह्यायपिन्त छु ख्वालं कनेगु?
ओहोहोहो – विरोध थुलि जुल कि, आखिर वइत ‘राजिनामा ब्यु’ धका प्रधानमन्त्री पाखे निर्देशन हे बिइमाल। राजिनामा बिइकल।
छाय् अथे जुल? व मन्त्री पाखें छाय् अजा:गु भासन वल धका स्वइबलय् थुल कि अबलय् जापानया जनसंख्या वृद्धिदर कुहाँ वना च्वंगु जुयाच्वन । तथ्यांक कथं १.७ य् थ्यंगु जुयाच्वन ।
थ्व १.७ धयागु छु ख:? धका मसिल। न्यना स्वया – थ्व धयागु मचा बुइकेगु उर्बरशीलता क्षमता या मापदण्ड ख: धाल । जापानय् १८ दँ निसें ४५ दँ या मिसायात मां जुइगु क्षमता दुपिं मिसा कथं काइगु जुयाच्वन । अले व बैंसया मिसाया औसत १.७ मचा दु । (आ: ला अझ कुहाँ वना १.२ जुइधुंकल)।
जापानी घरपति नाप थ्व खँय् भतीचा खँ न्यनास्वया । वयकलं धयादिल – “यदि मिजं मिसा या जनसंंख्या बराबर जुल धा:सा, हरेक मिसातसें थ:गु शरिर बल्लाबलय् २म्ह मचा बुइकल धा:सा जनसंंख्या थहाँ नं वनी मखु, कुहाँ नं वनी मखु । जनसंख्या वृद्धिदर ०% जुइ। यदि २म्ह सिबे म्हो मचा दत धा:सा जनसंख्या म्हो जुजुं वनी । वृद्धिदर ऋणात्मक (नेगेटिव) जुइ । यदि २म्ह सिबे अप्व: मचा दत धा:सा जनसंख्या अप्व: जुजुं वनी । बृद्धिदर धनात्मक (पोजिटिव) जुइ ।”
व इलय् चीनय् जनसंख्या वृद्धि नियन्त्रण यायेत छम्ह जक मचा दयेके दैगु कडा नियम दु । निम्ह मचा बुल धा:सा यक्व हे सँजाय् फयेमालीगु जुया चीनय् न्ह्याथे याना जूसां छम्ह जक मचा दयेकिइगु ख:। चीनय् व नियम थौंकन्हय मदयेधुंकल।
जापानय् मिसा सिबे मिजं यक्व दु । अले मिसापिनिगु औसत मचा १.७ जुयाच्वंगु या मतलब जापानय् जनसंख्या म्हो जुजुं वनाच्वंगु अवस्था जूगुलिं थ्वइत गय् याना पनेगु धैगु खँ जापान सरकारया चिन्ता जूगु ख:।
जापान प्रविधि सम्पन्न देय् जूगुलिं अन जनसंख्या म्हो जुल धका: चिन्ता कायेमा:गु अवस्था छाय् वल जुइ धैगु जिं मथुल । यदि नेपाल थें बहुजातिय देय् जुल धा:सा छगू जातिया जनसंख्या म्हो जुल धा:सा मेगु जातिनाप प्रतिस्पर्धाय् ल्यूने लाना जातिय समानताय् समस्या वयेफु । तर जापान ला एकलजातिय देय् ख:, अन गैर जापानी नाप इमि प्रतिस्पर्धा यायेम्वा:, छाय् माल यक्व जनसंख्या? म्हो जनसंख्या जुया समस्या जुइगु अवस्था दु ला?
जब जिं थ्व न्ह्यस: जापानी घरबेटी यात न्यना, वय्‌क: मुसुमुसु न्हिला बँय् पाखे स्वया, त:हाक: सास:तया धैदिल ‘सो देसुने’ (अँ ख: हला)।
तर वय्‌क:यागु ख्वालं जित: धाल कि नुगलय दु ‘थ्व मनूखं आख: ब्वनात:सां छुं मस्यू नि खनी का।’
जनसंख्या म्हो जुल कि जापानया आर्थिक स्थीति खस्के जुइगु विश्लेषण वयकलं बाँलाक्क कनादिल । थ्व खँ सन २००२ या खँ जुल । अबलय् हे जापानी घरपतिं जित: कनात:गु ख: कि –
सुविधा व प्रोत्साहन जक दयेवं मगा: प्रतिस्पर्धा नं मा:। जनसंख्या म्हो जुल कि प्रतिस्पर्धा म्हो जुइ, प्रतिस्पर्धा म्हो जुल कि श्रृजनात्मकता म्हो जुइ, श्रृजनात्मकता म्हो जुल कि समग्र समृद्धिइ हे दिपा: वइ। चीन आ: गरीब देय् तर स्वयाच्वं मेगु २० दँ लिपा चिनं जापानयात ल्यूने लाकीतिनि । मेगु ३० दँ लिपा भारतं नं जापान यात ल्यूने लाकीतिनि । जापानं थ:त न्ह्य:ने लाका:तयेत यक्व हे मेहनत यायेमानी। थन जनसंख्या हे मगा:।
अले जिं न्यना – अय् सा थ्व मन्त्रीया बिरोध अपाय्‌सकं छाय् जूगु ले?
लिसलय् वयकलं धयादिल – ‘राजनीति’
बाँलाक्क सुझबुझ तया निर्णय काइम्ह धका नां जा:सांतबि बिपक्षीतसें राजनीतिक फाइदा या नितिं व मन्त्रीयागु बिरुद्धय् भावनात्मक मुद्दा दयेकुगु ख:। युरोपय् मिसातसें म्हो मचा दयेकिइगु, अले जापानीतय्‌त यूरोपया नक्कल यायेगु य:। मिसा त झन नक्कल याये य:पिं । जिगु म्ह जिगु अधिकार धका नारा बिइपिं नेतापिन्त जापानय् मिसातसें यक्व भोट ब्यू । ल्यायम्ह पुस्ता नं व हे विचारं प्रभावित दु । ज्या यायेत मनू मगा:सा बिदेशं हये नु धाइपिं नं दु । थ:गु अस्तित्त्वया नितिं थ:पिन्सं मचा दयेकेमा:, थ:पिन्सं हे तालिम बिइमा:, थ:पिन्सं हे ज्या यायेमा: धैगु विचा:यात पुलां बिचा: धका हाकुतिनेगु राजनीति या शिकार जूगु ख: जापान। थथे हे जुल धा:सा जापानं लिपा वना बिदेशी ज्यामीया भरय् च्वनेमालीतिनि । संस्कार व सामाजिक मान्यताया टकराव या कारनं जापानया ज्यामि वर्गय् यक्व समस्या वइतिनि, जापान झन झन गरीब जुया वनीतिनि।
करीब २० दँ न्ह्य: जूगु थ्व खँ, थौं लिफ: स्वयेबलय् यक्व हे खँ पाय्‌छि प्रमाणित जुइधुंकल। चीनं जापानया अर्थतन्त्रयात लिफ्यायेधुंकल । भारत नं तिब्र रफ्तारय् न्ह्य:ने वनाच्वंगु दु। जापानय् अबलय् सिबे आ: २० दुगं अप्व: बिदेशी ज्यामि दुत हयेधुंकल । जापानी व गैर जापानी ज्यामि दथुइया भेदभाव या कारनं अन दुने दुने तनाव जुयाव:गु दु। जापानी कम्पनीत अन्तर्राष्ट्रीय प्रतिस्पर्धाय् तिके जुइमफु । सान्यो, शार्प थें जा:गु इलेक्ट्रोनिक लिडर कम्पनी आ: धराशायी जुइधुंकल । तोशिबा संकटय् दु । निसान संकटय् वनेधुंकल । निकोन संकटय् वनाच्वंगु दु । निन्तेन्दो संकटय् खनेदु । जापानया विश्वविद्यालय् वर्ल्डराङकिङ्गय् न्हापासिबे कुहाँ वनाच्वंगु दु। अर्थतन्त्रय् ऋण व जिडिपिया अनुपात स्वत धा:सा हलिमय् दकलय् खराब हालत जापानया खने दु। थ्व दक्वं समस्या जनसंख्या वृद्धिदर म्हो जुया जक जुयाव:गु ख: धायेगु आधार मदु, तर जनसंख्या वृद्धिदर म्हो जुया वंलिसे थथे प्रतिस्पर्धात्मक ख्यलय् बुलुहुँ समस्या जुया वइ धैगु बिश्लेषण यानात:गु पाय्‌छि जुयावल धैगु खने दु।
जापानय् जनसंख्या म्हो जुयावंगु चिन्ता जापानीपिन्सं प्वंकिइ, तर जनसंंख्या वृद्धिदर थकायेगु नितिं थौंकन्हय छु यानाच्वन मस्यू। जनसंख्या बृद्धिदर थकायेमाल धाल कि आ: नं राजिनामा हे बिइमायेक बिरोध जुइगु अवस्था दनि कि मन्त व नं मस्यू । बिदेशं आप्रवासी दुत हया: जापानया समाजय् गथे याना भ्यलेपुंकेगु धैगु सामाजिक मुद्दा छु हालतय् दु धैगु नं मस्यू।
जापानया थ्व प्रसंग झीसं थन न्ह्यब्वयागु कारण छु धा:सा नेवा: त नं म्हो जनसंख्या वृद्धिदरया समस्याय् बाँमलाक दुबिन । जापानीतसें थें झीसं नेवा: मय्‌जुपिनि उर्वरशीलता गुलि दु धैगु तथ्याङक कायेफुगु मदु । सामान्य हिसाबं छगू कुत: याना – जिं म्हस्यूपिं स्कुल, कलेज, अफिस, थ:थिति दक्व सर्कलया करीब २०० म्ह मय्‌जु पिं उमेर २० निसें ५० तक संकलन याना । वय्‌क: पिन्सं बुइका:त:पिं मचाखाचा १०० म्ह नं मदु । इहिपा मजूपिं, इहिपा जुया नं मचा मदुपिं, १ म्ह जक मचा दुपिं मय्‌जुपिं यक्व हे दु। २ म्ह सिबे अप्व: मचा दुपिं मय्‌जुपिं मालेत तस्कं तस्कं थाकु । धायेबलय् नेवा:तय् जनसंख्या वृद्धिदर नेवा:मय्‌जुपिनि उर्वरशिलता कथं स्वयेबलय् जापानी औसत उर्वरशीलता (१.२) सिबे नं म्हो जुल धैगु शंका वन। जिगु ज:ख: ला उर्वरशिलता ०.८-०.९ जक जुल । अझ गैर नेवा: नाप इहिपा जुयावंपिं नेवा: मय्‌जु पिनि मचात माइनस यायेगु जुल धा:सा नेवा:मय्‌जुया उर्वरशीलता ०.७ हाराहारी जक खने दत । थ्व ला भयावह खने दत नि हाँइ???
नेवा:त ला हाकनं थ:गु थासय् मेथासं वइपिं आप्रवासिया चाप नं फयेमाला: च्वन । थ: मचाखाचा तापालय् वना लिहाँ मवइगु चाप नं फयेमाला: च्वन। थ्व किसिमया आप्रवासन चाप यात नं स्वयेबलय् नेवा:तय्‌गु अस्तित्त्व ल्यनीगु धैगु आस यायेगु थाय् मदै वन।
नेवा: भाय् बचे यायेमा: धका: ता:ई निसें हालाच्वनापिं झी। तर झीसं खंक खंक झीगु हे थासय् झी मस्त नेवा:भाय् ल्हायेगु त्व:ताछ्वत । न्ह्याक्व हे कुत:या:सां मजिल धका ख्वया ख्वया खँ कना जुइम्ह हालाजुइम्ह पद्मरत्न तुलाधर दाजु नं मदया वने धुंकल। आ:तक नं झस झस लुमं पद्मदाजुं धैदीगु – ‘भाय् बचेयायेमा: धका जोसे जुया नं धया, हेयका नं धया, ख्वया नं धया, च्वया नं धया । धया जुजुं हे बुह्रा जुल । आ: तुतां मज्वंक न्यासि जुइमफया वल । शरिरं मबिया हल । तर झन झन भाय् ल्हाइपिं नेवा:त मदया वन। साहित्य सम्मेलन धाइ । पद्मदाइ वयेमाल धका: स:तिइ। म्ह फुसां मफुसां स:तुगु थासय् दक्व थासय् वनेगु याना। हरेक पटक वनेबलय् न्हापा सिबे दर्शक म्हो जूगु खना । न्हापा सिबे जोश जाँगर म्हो, उत्साह म्हो, कार्यक्रम फितलो जुयावंगु खना । छु जुयावंगु थ्व? जिं तीफ्याये हे मफुत।’ थथे धाधां हाकनं छक्व पद्मदाइ अन हे नं ख्वयादिल। गुलि मार्मिक संस्मरण । थ्व टाइप यानाच्वनाबलय् व हे पद्मदाइ हिकु हिकु लना ख्व:गु ख्वा: लुमना जि नं मिखाय् ख्वबि जायावल।
तर थथे ख्वयां छु याये? मुख्य समस्या, झीसं झीगु वंश हे ल्यंका तये मफैगु अवस्था वयाच्वंगु जुयाच्वन । झीगु समाजय् न्हू पुस्ताय् जन्मदर हे म्हो जुया वनाच्वन । न्हू पुस्ता नेवा:या ल्या: गैर नेवा:या तुलनाय् यक्व हे ची धं जुल । शायद थुकिं नं असर जुल खयेफु । थ:पिनिगु संख्या म्हो गन जुइ, अन आत्मविश्वास नं म्हो जुया वनीगु जकं मखुला? कलेजय् ब्वनाबलय् छगू क्लासय् २४ म्ह दथुइ ८ म्ह नेवा: जूबलय् नेवा:तय् फुर्ति हे छगू । तर मेगु क्लासय् ८८ म्ह दथुइ ५ म्ह जक नेवा: जूबलय अन नेवा:पासापिं उलि फुर्ति मदु। संख्या-अनुपात या असर यक्व दैच्वनी । न्हूगु पुस्ताया नेवा:त नेवा:भासं बिमुख जुयावनाच्वंगु कारण थथे हे थ:गु त्वालय्, थ:गु स्कुलय् थ:गु कलेजय्, थ:गु अफिसय्, न्ह्याथाय् न अल्पमतय् लाना वंगु जुया जकं ख: कि? थ्व पक्षयात झीसं विचा: यानाजूगु मतायेका ।
सशक्त रुपं वंश रक्षा मजुइक झीगु अस्तित्त्व रक्षा जुइ मखु । बंश दुसा झी दइ, झी दु सा अंश दइ । थ्व खँ महशुष यायेत झी लिपा जकं लात कि?