ग्यायेम्वाः, सतर्क जूसा गाः – डा. अनिल सुवाल

अमेरिकाया भ्याली हेल्थ अर्गनाइजेशनय् रिजनल अर्जेन्ट केयर मेडिकल निर्देशक जुयाः ज्या याना च्वनादीम्ह डा. अनिल सुवाललिसे थौंकन्हय् महामारी जुयाः न्यना वनाच्वंगु कोभिड-१९ (कोरोना भाइरस) बारे नेपालभाषा टाइम्स डट कमया ‘अमेरिकाय् नेवाः’ ज्याझ्वःपाखें यानागु खँल्हाबल्हा न्ह्यब्वयाच्वना :

दकलय् न्हापां थ्व कोरोना भाइरस धइगु गज्याःगु ल्वय् खः, उकिया छक्वः परिचय बियादी ला ?
थ्व कोराना भाइरस धइगु नं मेमेगु भाइरस थें हे छगू भाइरस खः । सेखं, मुसु धइगु नं वास्तवय् भाइरसं हे सरे जुइगु खः । तर कोरोना भाइरस चाहिँं भचा याकनं व अःपुक सरे जुइगु लानाच्वन । उकिं थ्व मेगु स्वयां छुं भचा फरक दु । थ्व न्हूगु कथंया भाइरस खः । याकनं सरे जुइगु जुयाः थुकिं विश्वव्यापी महामारीया रुप काःगु खः ।
थ्वपाखें बचे जुइत छु यायेमाः ?
थुकिया रोकथाम यायेगु तरिका मेगु थें हे खः । याकनं सरे जुइगु जूगुलिं भचा अप्वः ध्यान बीमाः । सुं नं ज्वर वःपिंनाप ६ फिटया दुरीइ च्वनेगु यायेमाः । छुं वस्तु थिउसा तुरुन्त सानिटाइज यायेमाः । म्वायेक म्वायेकं सामाजिक भेटघाट मयायेगु बांलाः । आः पाहाँचः¥हे नखःबलय् नं नखत्या कम जक यायेगु यायेमाः । आःयात ला थुकिं बचे जुइगु हे मूख्य रुपं यायेमाःगु ज्या खः ।
ल्वय् जुल धाःसा उपचारया लागिं छु यायेमाः ?
उपचार यायते थ्वहे वासः धइगु ला द हे मदुनि । ट्रायलया रुपय् वासः कम्पनीतय्सं कुतः यानाच्वंगु दु तर लुइके मफुनि । भविष्यय् भ्याक्सिन नं वइ जुइ तर आः तक थ्वहे वासः धकाः वःगु मदुनि । उकिं आःया लागिं उपचार धइगु हे भाइरस हे वयेके मबीगु खः । सुयातं कोरोना भाइरसं थिल धकाः अस्पताल हल धाःसा जिमिसं खास यायेगु उपचार हे मदु । अस्पताल हल धाःसा यायेगु हे यक्व लः त्वंकेगु, सिटामोल नकेगु व आराम याकेगु खः । थ्व ज्या धइगु छेँय् च्वनाः नं याये जिउ । सुयातं ज्वरो वयाच्वंगु दुसा वं मास्क तयाः च्वने माल । वयात छुट्टै क्वथा, छुट्टै बाथरुम प्रयोग याके बी माल । मेगु वासः छुं हे मदु । थम्हं हे उपचार यायेगु खः । अस्पतालं छुं याये फइ मखु ।
कोरोनां यानाः अमेरिकाया जनजीवनय् गज्याःगु प्रभाव लानाच्वंगु खंकादिया ?
थन ला आः फुक्क हे अस्तव्यस्त दु । अस्पतालय् गाउन, मास्क हे कम जुयाच्वंगु दु । माःगु स्वयां यक्व खपट जुयाः बजारय् खाद्यान्न हे अभाव जुयाच्वंगु दु । वास्तवय् सीके माःगु खँ छु धाःसां कोरोना जुइवं मनू सीगु मखु । ८० प्रतिशत विरामी ला छुं हे याये म्वायेक लना वनी । तर ग्यानाः फुक्क हे बन्द जुयाच्वन । थन ला कलाःभाःत निम्हेस्यां ज्या याये मालाच्वनी । आः मस्तय्त गन तयेगु ? स्कूल बन्द जुइधुंकल । यक्वसित थ्व समस्या जुयाच्वंगु दु । कन्हय् थुकिं यानाः मानसिक समस्या समेत वयेफु । व्यापार बन्द जुइधुंकल, थुकिं यानाः कन्हय् ज्या मदया वनी । आः ला आर्थिक मन्दीया हे अवस्था वयेफु धकाः समेत ग्यानाच्वंगु दु ।
अस्पतालय् चाहिँ भीड गुलि दु ले ?
थ्व ल्वय् न्यना वनेवं जिमिसं ला आः अस्पतालय् यक्व हे भीडभाड जुइ धकाः च्वनागु । तर अन ४० प्रतिशत विरामी कम धकाः जू वन । अस्पताल वन कि मेपिनिगु रोग सरे जुइ धकाः मनूत अस्पताल वने हे ग्याः । गुलिं गुलिं चाहिँ मुसु जक वःसां ग्यानाः नं टेस्ट याकः वयाच्वंगु दु ।
थज्याःगु इलय् सरकारया भूमिका छु जुइमाःगु थें ताः ?
सरकारया छगू भूमिका ला शान्तिपूर्ण वातावरण दयेकेगु खः । मनूतय्सं सरकारया ख्वाः जक स्वयाच्वनेगु मखु, व्यक्तिगत जिम्मेवारी नं कायेगु यायेमाः । परिवारया जिम्मेवारी कायेमाः । अथे जूसा नियन्त्रण जुइ । सरकारं थुकी यायेगु धइगु शिक्षा बीगु, बजारय् कृत्रिम अभाव जुइके मबीगु, शान्ति कायम यायेगु खः । जनतायात नियमित रुपं सही सूचना बीगु नं सरकारया मू ज्या खः ।
आः गबले तक थ्व महामारी मदयावनी थें च्वं ?
कोभिड १९ बारे मेडिकल साइन्सं नं फुक्क खँ मथूनि । २००९ लय् एच वान एन वान भाइरस वल । व नं गर्मी वल कि वनी धाःगु तर जुलाईलय् तांन्वःसां झन् तच्वः जुल । आः गन तक कोरोनाया खँ वयाच्वन, थ्व प्रकोप मेगु १८ महिना ति जुइ धकाः नं खँ वयाच्वंगु दु । १८ महिना छाय् धाःसां मेडिसिन ट्रायल कायेत छुं ई काइ । अबले तक ल्वय् थहां वनाच्वनी, उकिं १८ महिना तक सतर्क जुइ माली धयाच्वंगु खः ।
थ्व इलय् अस्पतालतय्सं यायेमाःगु ज्या छु खः ले ?
इन्फेक्सन कम यायेगु हे आः अस्पतालया मू ज्या खः । थ्व कोभिड १९ य् ८० प्रतिशत मनू छुं हे याये म्वायेक बचे जुइ । २० प्रतिशतया रोग जटिल जुइ । उकिं थ्व २० प्रतिशतय् नं मनूत रोगं कयाः सिबें नं थ्वहे जटिलतां यानाः सीगु खः । ल्वय् जुइवं मनूयात सासः ल्हाये थाकुइ, निमोनिया जुइ । अले मनू सी । थज्याःगु समस्या नं अप्वः यानाः झी ज्याथजिथिपिंत जुइगु खः । नुगःचु व स्वँया समस्या जूपिंत झन् हे जटिल जुइ । अस्पतालय् भर्ना जुयाच्वंपिं मेपिं विरामीततय्त असर लाकी । उकिं विरामी छुटे याना बीगु खः, थुकियात हे क्वारेन्टाइनय् च्वनेगु धाइ ।
जिं नेपाःया डाक्टर पासापिंके न्यनेकने यानाबलय् आः अन ज्वरो वःपिं विरामी व मेपिं विरामी छुटे यायेगु कुतः जुयाच्वंगु दु धाःगु दु । थुकियात फिबर क्लिनिक धाइ । मुसु व ज्वरो वःपिं विरामीयात छथाय्, मेपिं विरामीत मेथाय् तयेगु थुकिया लक्ष्य खः । सरे मजूसा छुं हे समस्या नं जुइ मखु । अस्पतालतय्सं आः थःके दुगु स्रोतयात मिले यानाः प्रयोग यायेमाः । उकिं आः तुरुन्त अपरेशन यायेम्वाःपिंत आः मयासे लिपा याःसां जिउ धकाः लिछ्यानाच्वंगु दु । अथे जुल धाःसा कोरोनापाखे अस्पतालं पूरा ध्यान बी फइ ।
अमेरिकाय् यक्व नेपाःमित च्वनाच्वंगु दु, नेपालय् उपिंप्रति चिउताः नं अप्वयाच्वंगु दु । अमेरिकाय् च्वंपिं नेपाःमितय् अवस्था छु दु ?
थन आः गुलि नेपाःमियात रोग जुल धइगु डाटा ला झीके मदु । थ्व व्यक्तिगत गोपनीयताया कारणं पिहां नं वइ मखु । तर यक्वसित जुयाच्वंगु कारणं पक्का हे छुं नेपाःमियात नं जुल हे जुइ । दकलय् अप्वः महामारी जुयाच्वंगु थाय् सानफ्रान्सिस्को, न्यूयोर्कय् खः, अन यक्व नेपाःमित दु । अन सुयातं छुं सल्लाह सुझाव माःसा जिमित स्वापू तयादीसां जिउ । जिमिसं उकिया लागिं २४ सै घन्टा सेवा बीगु अनलाइन नं चले याना तयागु दु ।
नेपालय् आः जुयाच्वंगु तयारीयात चाहिं छिं गुकथं कयाच्वना ?
नेपाःया आःया अवस्था खनाः धाःसा जिपिं थन अमेरिकाय् च्वंच्वनापिं डाक्टरत अजूचायाच्वनागुु दु । नेपालय् आः तक जम्मा छम्ह जक लुल धाल । नापसं च्वंगु चीनय् अपाय्धंगु महामारी वल, तर नेपाः प्रभावित जूगु खने मदु । छाय् अथे जुल ? शायद नेपालय् माक्व टेस्ट हे मजू ला ? थौंकन्हय् ला कोरोना थी मजिउ रोग धइथें जुइधुंकल । नेपालय् डाक्टर पासालिसे खँ ल्हानागु, टेस्ट यायेमाः धाल कि विरामी हे वइ मखु हं । टेस्ट हे मयायेकं गय् यानाः सी ? यदि दुनें दुनें महामारी जुयाच्वंगु खःसा ला अस्पतालय् निमोनियाया विरामीत यक्व वयेमाःगु खः, अस्पतालय् अज्याःपिं विरामीत नं वयाच्वंगु मदु । उकिं नेपाःया केश धाथें छु खः धकाः जिमिसं नं धाये फयाच्वंगु मदुनि ।
छिकपिंसं थ्वहे ल्वय् ब्वलंगु झ्वलय् फण्डराइजया ज्या नं याना च्वनादीगु दु, थ्व वास्तवय् गज्याःगु ज्या खः ?
थ्व ज्या अमेरिकन–नेपाली मेडिकल फाउण्ण्डेसन धइगु संस्थापाखें यानाच्वनागु ज्या खः । जि थुकिया केन्द्रीय दुजः खः । थ्व संस्थां खास यानाः स्वास्थ्यसम्बन्धी ज्याय् ग्वाहालि याइ । जिमिसं थ्व इलय् नेपाःयात ग्वाहालि यायेमाः धकाः बः बियाच्वनागु दु । नेपाःयात शिक्षा बीगु, अस्पतालतय्त गाउन, सामान न्यायेगु, गाइड लाइनया व्यवस्था यायेत ग्वाहालि यानाच्वनागु दु । अन अमेरिकाय् च्वंपिंन निःशुल्क परामर्श बियाच्वनागु दु । नेपालय् जिमिसं थःपिनि छगू भगिनी संस्थालिसे जानाः ज्या यानाच्वनागु दु ।
न्ह्यब्वःम्ह : प्रविण ताम्राकार
साभार: नेभाटा