समानताया आन्दोलन व पद्मरत्न

सुरेश मानन्धर
नेपाःया फुक्क कथंयापिं उत्पीडित समुदायया अधिकारया लागिं संघर्षय् न्ह्यब्वानादीम्ह न्ह्यलुवाः भाजु पद्मरत्न तुलाधर । वय्कः मदुगु थनिं दछि फुत । थौं वय्कःया दकिला । थ्व न्हियात लुमंकाः नेवाः आन्दोलनकारीतय्सं थीथी कथंया ज्याझ्वःत न्ह्याकाच्वंगु दु । वय्कःयात लुमंकाच्वंगु दु ।

वय्कः नेवाः लगायत आदिवासी जनजाति, मानव अधिकार आन्दोलनया छम्ह गबलें ल्वःमंके मफइम्ह व्यक्तित्व खः । पद्मरत्न तुलाधरजुं थःगु जीवनयात बहुआयामिक भूमिकाय् विस्तार यानादीगु दु । नेपालभाषाया स्कूलस्तरीय विद्यार्थीतय्गु साहित्यिक ज्याझ्वःया छम्ह सामान्य कार्यकर्ता जुयाः शुरु जूगु वय्कःया सार्वजनिक जीवन विश्वय् हे हलचल हयेत ताःलाःगु सशस्त्र जनयुद्धयात शान्तिपूर्ण निष्कर्षय् थ्यंकेगु तकया तःजिगु अभिभाराय् न्यनावन ।

वय्कःया जीवनकालय् जनताया क्रान्तिपाखें सम्पन्न जूगु स्वंगू तःधंगु राजनीतिक ह्यूपाः नेपालय् वल । २००७ सालया क्रान्ति, २०४६ सालया जनआन्दोलन व २०६२÷६३ या निक्वःगु जनआन्दोलन । २००७ सालया क्रान्ति जूबलय् वय्कः बाल्यावस्थाय् हे तिनि । अथे नं थ्व क्रान्तिं वय्कःया मचानुगः मचायेक हे प्रभावित जूगु सीदु ।

२०४६ व २०६२÷६३ या निगुलिं जनआन्दोलन सम्पन्न यायेगु ज्याय् धाःसा वय्कःया निर्णायक तहया भूमिका दु । २०४६ सालय् कांग्रेस व वामपन्थीयात छथाय् तयेगु भूमिका । २०६२÷६३ सालय् छखे सरकार व माओवादी वार्ता याकेत सहजकर्ताया भूमिका, मेखे वहे इलय् निरंकुश राजतन्त्रविरुद्ध कमजोर जुयावंगु न्हय्गू दलया सतक आन्दोलनयात पुनः गति बीकेत नागरिक आन्दोलनया नेतृत्वकारी भूमिका ।

तत्कालीन नेकपा (माओवादी) या नेतृत्वय् न्ह्याःगु जनयुद्धं नेपाःया राजनीतिक जक मखु, सामाजिक, आर्थिक व सर्वसाधारण जनताया दैनिक जीवन तकं प्रभावित यानाबिल । भारत, चीन व अमेरिका थेंज्याःगु नेपाःया हरेक राजनीतिक गतिविधिइ निगरानी तयावयाच्वंगु देय्तय् लागि समेत जनयुद्ध प्रमुख कुटनीतिक एजेन्डा जुइधुंकूगु खःसा बाकी विश्वया लागि नं नेपाः च्यूताःया केन्द्रय् लायेधुंकूगु उगु ईया अवस्था खः ।

जनयुद्धया हुनिं झिंन्हय्द्वः मनूया ज्यान वनेधुंकल अले खर्बौं तकाया भौतिक क्षति जुइधुंकल तर युद्धया अन्त्य गन, गय् यानाः, गबलय् जुइ सुनानं धायेमफु । युद्ध अझ हे ताःहाकः जुयावंगु खःसा उकिया लिच्वः छु जुइगु खइ ? तापाक स्वःवने म्वाः । नापसं च्वंगु देय् श्रीलङ्काय् नीन्यादँतक न्ह्याःगु तामिल विद्रोहया अन्त्य गुकथं जुल ? भारतय् नक्सलवाडी क्रान्ति गुकथं क्वचाः वन ?

फिलिपिन्सया कम्युनिस्टतय् गज्याःगु कत्लेआम जुल ? पेरुया क्रान्तिकारीतय् हालत छु जुल ? उकिया ज्वलन्त दृष्टान्त सकसिया न्ह्यःने दु ।युद्ध यदि निगुलिं पक्षं त्याके मफयाः अझ ताःहाकः जुयावंगु जूसा उकिं नेपाःयात गन वायेयंकीगु जुइ ? युद्धया हुनिं नेपाः असफल राष्ट्र घोषणा जूवन धाःसा उगु इलय् जुइगु विदेशी हस्तक्षेपं न नेपाः नेपाःमिया ल्हातय् लाःवनी, न नेपाःमिं नेपालय् शासन यायेखनी ।

द्वन्द्व ला विश्वया गुगुं नं देशय् गुगुं नं इलय् जुइफु । अझ नेपालय् हे तकं हानं जुइमखु धायेमफु । विश्वया न्ह्यागु हे कुनय् नं नेपालय् थेंज्याःगु द्वन्द्व ब्वलन धाःसा उकियात शान्तिप्रक्रियाय् थ्यंकेगु लागि हानं मेम्ह पद्मरत्न जन्म जुइ नं फु, मजुइ नं फु । तर अज्याःगु हरेक युद्धया घडीइ पद्मरत्नं त्वःताथकुगु अनुभवया आधारय् शान्तिया छगू सम्भावना धाःसा ल्यना हे च्वनी ।

राज्य पक्ष व विद्रोही पक्ष निगुलिंया अहमं यानाः मुक्कं देय् हे खिउँसेच्वंगु झ्वाकलय् तुनावंगु रक्तरंजित इतिहास विश्व मानचित्रय् ग्वाःग्वाः हे दु । नेपाःयात इतिहासया अज्याःगु अन्धकार सुरुंगय् दुहां वनेगुपाखें बचे यानाः निगुलिं पक्षयात वार्ताया टेबुलय् तक हःम्ह व्यक्तित्व पद्मरत्न तुलाधर हे जक खः ।

झिदँतक न्ह्याःगु हिंसापूर्ण युद्धय् न राज्य पक्ष त्यात, न विद्रोही पक्ष त्यात । त्याःगु ला शान्तिप्रक्रिया जकं खः, गुकिया नेतृत्व पद्मरत्न तुलाधरं यानादिल । शान्तिप्रक्रिया त्याःगु जुयाः हे निगू पक्षदथुइ वार्ता जूगु खः, माओवादीं ल्वाभः त्वःतूगु खः, अले राजनीतिया मूलधारय् वःगु खः ।

द्वन्द्व ला विश्वया गुगुं नं देशय् गुगुं नं इलय् जुइफु । अझ नेपालय् हे तकं हानं जुइमखु धायेमफु । विश्वया न्ह्यागु हे कुनय् नं नेपालय् थेंज्याःगु द्वन्द्व ब्वलन धाःसा उकियात शान्तिप्रक्रियाय् थ्यंकेगु लागि हानं मेम्ह पद्मरत्न जन्म जुइ नं फु, मजुइ नं फु । तर अज्याःगु हरेक युद्धया घडीइ पद्मरत्नं त्वःताथकुगु अनुभवया आधारय् शान्तिया छगू सम्भावना धाःसा ल्यना हे च्वनी ।

विश्वन्यंकं हे शान्तिया अज्याःगु सम्भावनायात जीवित यानातयेगु लागि नेपाःया शान्तिप्रक्रियाय् पद्मरत्न तुलाधरं म्हितादीगु भूमिकाया दस्तावेजीकरण अतिकं आवश्यक जू । शान्तिप्रक्रियाय् वय्कलं म्हितादीगु भूमिकायात कयाः विस्तृत व शुक्ष्म अध्ययन यायेमाःगु आवश्यकता दनि, अले अध्ययन यायेमानिगु लागात नं दनि ।

व दस्तावेज पद्मरत्न तुलाधरजुया लागि जक मखु विश्वया हरेक द्वन्द्वरत क्षेत्रया लागि समेत द्वन्द्वं पिहां वयेगु छगू अचुक ज्याभः जुइगु विश्वास झीसं यायेफु । जनयुद्ध सिधयेसातकि हे हानं अन्य कथंया राजनीतिक कचवनय् तक्यं वनाच्वंपिं तत्कालीन राज्य पक्ष व विद्रोही पक्ष निगुलिसिनं थ्व आवश्यकतायात आःतक महसूस मयाःनिगु धाःसा दुःखद खँ धायेमाली ।

जीवनया थीथी कालखण्डय् थीथी कथंया भूमिकाय् थःत छ्यछ्यं झायादीम्ह भाजु तुलाधरं शान्तिप्रक्रियाय् म्हितादीगु भूमिका दकलय् उत्कृष्ट व महत्वपूर्ण खः ।

तर वय्कलं अन्तर्रा्ष्ट्रिय महत्वया थ्व विराट् मुद्दाय् म्हितादीगु अत्यन्त गम्भीर भूमिका जुइमा वा स्कूलस्तरीय नेपालभाषा साहित्यिक ज्याझ्वलय् सामान्य कार्यकर्ता जुयाः म्हितादीगु गौण भूमिका जुइमा, उकिया अभ्यन्तरय् सुलाच्वंगु उद्देश्य, लक्ष्य व इच्छा धाःसा फरक मखु, छता हे खः ।

देशय् दक्वफुक्क उत्पीडित जाति, भाषा, धर्म, संस्कृति, वर्ग, वर्ण व लिङ्गयात राज्यसत्तापाखें सदियौंनिसें गुगु शोषण व दमन याना वयाच्वंगु खः, वपाखें मुक्त जुयाः समानताय् आधारित समाज नीस्वनेगु उद्देश्यपाखें हे वय्कःयात थ्व विविध भूमिकाय् सालाः सालाः न्ह्याका यंकूगु खनेदु ।

वय्कलं साहित्य सिर्जना यानादिल, पत्रकारिता यानादिल, भाषा–आन्दोलन न्ह्याकादिल, आदिवासी जनजाति–आन्दोलनया आरम्भ यानादिल, राजनीतिइ ब्वति कयादिल, मानव अधिकार आन्दोलनया उत्थान यानादिल, नागरिक–आन्दोलनया नेतृत्व यानादिल व अन्ततः सशस्त्र जनयुद्धयात तार्किक निष्कर्षय् थ्यंकेगु तकया भूमिका निर्वाह यानादिल ।

भूमिकाया ल्याखं थ्व विविध खःसां थ्व फुक्क भूमिकादुने अन्तर्नि्हित उद्देश्य धाःसा छता हे खः– समानताय् आधारित समाजया स्थापना ।
असमानता विरुद्ध वय्कलं देशय् दुने जक मखु विदेशय् वनाः तकं उलि हे सक्रिय योगदान बियादीगु दु ।

पेरुइ कम्युनिष्ट पार्टी विरुद्ध जूगु दमन जुइमा वा फिलिपिन्सय् विदेशी शक्तिया बः कयाः जनतायात याःगु दमन जुइमा अथवा इन्डोनेशियां मुक्त जुयाः स्वतन्त्र जुइत इस्ट टिमोरं याःगु संघर्ष जुइमा, पद्मरत्न तुलाधरं फुथाय् तक शारीरिक रूपं सहभागिता क्यनादीगु दु । शरीर वने मफुथाय् वय्कःया शुभेच्छा, साथ व समर्थन सदां दु ।

अतः वय्कः मुक्ति व स्वतन्त्रताया सवालय् राष्ट्रिय जक मखु अन्तर्रा्ष्ट्रिय ख्यलय् तकं साथ बियादीम्ह व्यक्तित्व खः ।गुगुं राजनीतिक दलय् मदुसां बहुदलीय राजनीति पलिस्था यायेगु लागिं वय्कलं गुगु भूमिका म्हितादिल व सुं दलीय नेताया योगदान स्वयां कम मजू । नापं च्वनेगु सम्भव हे मदुपिं चिचीधंगु वामपन्थी दलतय्त छथाय् चिनाः वाममोर्चा गठन यायेगु व उगु मोर्चायात हानं नेपाली कांग्रेसलिसे गठबन्धित यायेगु कौशल शायद वय्कः बाहेक मेपिंत मदु जुइमाः ।

वय्कःया उगु कुतः लिपा हे तिनि तत्कालीन नेपाली राजनीति चलायमान जूगु खँय् शंका मदु । बहुदल वयेधुंकाः जूगु थीथी चुनाव मध्ये छगू चुनावय् वय्कः पराजित जुयादिल । तर चुनावय् पराजित जूसां न वय्कःया अभियान दित, न वय्कःया व्यक्तित्वय् गनं झ्वय्पिल । वय्कः वास्तवय् चुनाव ल्वायेत राजनीति यानादीम्ह हस्ती हे मखु ।

राजनीतियात वय्कलं गुकथं थुइकादिल अथे मेपिंसं थुइके मफुगुया हे लिच्वः खः थौंया भद्रगोल व अस्तव्यस्ततां जाःगु नेपाली राजनीति । राजनीति वय्कःया लागिं समतामुलक समाज निर्माणया छगू कडी जक खः ।

खतुं वय्कलं थ्व उद्देश्य प्राप्तिया ताः तयाः न्ह्याकादीगु फुक्क आन्दोलन व उकिं चूलाःगु उपलब्धिया लबः थीथी मनूतय्सं थीथीकथं हे प्वःचिना यंकल जुइमाः, तथापि वय्कलं थ्व उपलब्धितय्त मंकाः हितय् छ्यलेगु बाहेक मेता छुं हे कथं उपयोग यानादीगु मदु ।

सखे उकिं नं खयेमाः, पद्मरत्न तुलाधर छम्ह अतिकं सरल मनू खः, तर पद्मरत्न तुलाधर जुइगु उलि सरल धाःसा मखु ।भाजु तुलाधर थौं भौतिक रूपं झी दथुइ मदया वंसां वय्कलं नेपाली समाजया लागिं गुगु योगदान यानादिल, व गबलें मदया वनी मखु । बरु वय्कःया हे योगदानया कारणं व सदां विकसित जुजुं न्ह्याः वनाच्वनी ।

source:nepalbhasatimes